11 regionalnych dań i produktów z Białowieży: co spróbować?

Poznawać region Białowieży można zwiedzając atrakcje Białowieskiego Parku Narodowego, ale ciekawym pomysłem jest też podróż śladami lokalnych dań i produktów z regionu. Dania kuchni podlaskiej, rzemieślnicze produkty i unikalne rękodzieło dodają tej części Polski atrakcyjności.

Zebrałem 11 najciekawszych produktów regionalnych i pysznych rzeczy do spróbowania. Planując zwiedzanie, możesz poświęcić trochę czasu na zwiedzanie atrakcji Puszczy Białowieskiej, skorzystać z kilku pomysłów na zwiedzanie regionu w jeden dzień i weekend, a przerwy wypełnić testowaniem kolejnych regionalnych specjałów.

Dlaczego warto zainteresować się regionalnymi produktami i daniami z regionu Białowieży?

Podlasie kojarzyło mi się z powrotem do natury i przyjazd do tego regionu Polski tylko potwierdził moje przypuszczenia. Atmosferę w regionie kształtuje Puszcza Białowieska – jeden z najstarszych lasów Europy, w którym polowali polscy królowie, car Rosji i który jest teraz jedną z bezcennych atrakcji przyrodniczych na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Inne regiony mogą pozazdrościć Podlasiu jakości klimatu – nie ma tu wielkich fabryk, powietrze jest czyste, a natura jest ważna częścią codziennego życia.

Kuchnia tego regionu Podlasia opiera się na lokalnych, charakterystycznych dla puszczy składnikach. W daniach wykorzystuje się dużo mięsa – w tym dziczyzny i sarniny (tylko tutaj znalazłem to mięso w regularnym menu wielu restauracji), grzybów, owoców leśnych oraz miodu pochodzącego z białowieskich pasiek. W restauracjach znajdziesz też unikalne dania, które są charakterystyczne tylko dla regionu Białowieży.

W czasach, w których coraz więcej żywności pochodzi z masowych upraw, poznanie kuchni Podlasia pozwoli wrócić do korzeni – gdy nie liczyła się szybkość hodowli, a raczej jakość produktów. Eksplorując regionalne produkty, kuchnię i rękodzieło, wspierasz lokalnych producentów, rolników i artystów. A o to przecież chodzi w świadomym podróżowaniu.

Produkty regionalne z regionu Puszczy Białowieskiej

Podlasie jest regionem, w którym przez lata mieszały się ze sobą kultury polska, żydowska, rosyjska, litewska, białoruska… a nawet macedońska. W tym miejscu Polski króluje tradycja, a lokalne firmy wciąż kultywują dawne zwyczaje kulinarne. Produkty regionalne z okolic Puszczy Białowieskiej w wielu miejscach są wyrabiane według receptur mających dziesiątki, a nawet setki lat. Ich znaczenie historyczne dla regionu potwierdza wpisanie niektórych wyrobów do unijnych rejestrów PGI – Chronionych Oznaczeń Geograficznych.

Jeśli zastanawiasz się, co warto kupić na pamiątkę z Białowieży, polecałbym wziąć po uwagę regionalne produkty kulinarne, wyjątkowe na skalę Polski. Wyróżniają je ekologiczna produkcja i wykorzystanie lokalnych składników. Z własnego doświadczenia polecam próbowanie lokalnych specjałów, by wczuć się w ducha regionu podczas wyjazdu na Podlasie.

1. Produkty OSM Hajnówka – masło, ser Carski, twaróg hajnowski

Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Hajnówka działa na skraju Puszczy Białowieskiej i skupuje mleko z okolicznych gospodarstw. Krowy karmione tradycyjnie i wypasane na tych mało zanieczyszczonych terenach dają wyjątkowo zdrowe mleko, co sprawia, że produkty, które wyrabia się z niego w OSM Hajnówka są popularne nie tylko w Polsce, ale też poza granicami kraju.

W ofercie OSM Hajnówka znajdziesz m.in. popularny Ser Carski z Hajnówki (świetny jako przekąska do piwa), pyszne masło w nietypowej, walcowatej osełce i Twaróg Hajnowski, od 2009 roku wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych. Moją uwagę zwrócił także dziurawy ser żółty ze względu na swoją regionalną nazwę – Oko na Żubra. Kupując te produkty, wspierasz przedsiębiorców i rolników z okolicy Puszczy Białowieskiej oraz zapewniasz sobie smaczne źródła białka i wapnia. Na deser polecam Ci też coś ekstra – krówki mleczne z Hajnówki – najlepsze jakie jadłem w życiu.

2. Sery z Puszczy Białowieskiej

W ofercie Serów z Puszczy Białowieskiej nie znajdziesz sklepowych żółtych plasterków. Wszystkie sery się czymś wyróżniają – aromatycznymi dodatkami, wędzeniem, długością dojrzewania, a nawet eleganckim wyglądem. Okrągły ser przewiązany występującą tylko w puszczy trawą żubrówką nada się nawet na ciekawy prezent, np. z winem. W sklepie Sery z Puszczy Białowieskiej kupisz rzadko spotykane odmiany sera, jak popiołak (ser kozi dojrzewający z dodatkiem popiołu) oraz ich kreatywne wariacje smakowe, np. ser z likierem jagodowym lub nutą lawendy. Jeżeli planujesz kupno serów z Puszczy Białowieskiej, koniecznie zaplanuj piknik albo kolację z deską serów. Takie wyroby aż szkoda położyć na zwykłą kanapkę. ;)

Regionalna serowarnia Sery z Puszczy Białowieskiej jest jedną z pięciu małych firm rolnych, zrzeszonych w grupę Prosto z Podlasia. Adam Lewczuk wraz z rodziną początkowo produkowali sery dla swoich znajomych, w ramach hobby. Entuzjastyczne przyjęcie tych wyrobów skłoniło ich do założenia firmy w 2018 roku. Do tej pory swoje sery przygotowują ręcznie, bez użycia maszyn. 

3. Sery kozie i owcze z zagrody OFI 

W Zagrodzie OFI kupisz mniej popularne, a pyszne rodzaje serów – owcze oraz kozie. Sery owcze to tam zdecydowanie więcej niż oscypek – ricotta, bryndza i pecorino to kilka z nich. Z mleka koziego w ofercie Zagrody znajdziesz m.in. goudę i twarożek. Sam ucieszyłem się też z możliwości spróbowania dziś zapomnianego, a bardzo popularnego w PRL-u szampana serwatkowego.

Właściciele Zagrody OFI czuwają nad całym procesem wyrobu swoich serów, począwszy od narodzin ich pierwszej owcy. To od niej wzięła się nazwa OFI, bo takie imię nadał owieczce syn gospodarzy. W Wojnówce sami hodują stado owiec, pozyskują ich mleko i świeżo po udoju sami ręcznie robią z niego sery, bez dodatku konserwantów i sztucznych substancji chemicznych. 

4. Ekologiczne mąki, kasze i oleje z Hajnówka Eco

Hajnówka Eco to certyfikowane ekologiczne gospodarstwo rolne z własnym młynem. Od 2009 roku właściciele nie używają do uprawy sztucznych środków chemicznych, a położenie ich ziemi w pobliżu Hajnówki, blisko puszczy i z dala od przemysłu, sprawia, że plony Władysława i Doroty Romaniuk są jeszcze bardziej naturalne. Gospodarze sami prowadzą też sprzedaż swoich wyrobów na Allegro.

W ofercie Hajnówki Eco znajdziesz wyrabiane na miejscu i tylko z własnych, sprawdzonych ziaren mąki pszenne, orkiszowe i żytnie. Z lubiących wschodnie ziemie słoneczników państwo Romaniuk pozyskują też olej słonecznikowy oraz pestki słonecznika. Sam za to zaopatrzyłem się w pyszną i bardzo zdrową kaszę gryczaną (niech nie zdziwi Cię jej jasny kolor). W supermarketach dostępna jest przeważnie brązowa kasza palona. Ta z Hajnówki Eco jest niepalona, ma delikatniejszy smak i więcej składników odżywczych.

5. Miody z Leśnej Pasieki Sapiołko – Fenomen Natury 

Fenomenem miodu leśnego z Leśnej Pasieki Sapiołko jest jego smak, a w samej pasiece imponują mi naturalne warunki hodowli pszczół. W dzisiejszych czasach pszczoły nie mają łatwo – szkodzą im środki owadobójcze używane w rolnictwie i ogrodnictwie oraz inne zanieczyszczenia środowiska. Na szczęście pszczoły z Leśnej Pasieki Sapiołko mieszkają na terenie pierwotnej Puszczy Białowieskiej. Miód produkowany z leśnego pyłku ma ciekawy smak, który bardzo lubię.

Specjalnością Leśnej Pasieki Sapiołko jest miód z dodatkami innych pszczelich produktów – pyłku, mleczka i propolisu. Niektórzy w tej mieszance dopatrują się właściwości leczniczych. W ofercie tej ekologicznej pasieki znajdziesz też miody wielokwiatowe, lipowe, spadziowe i malinowe. Kontakt do właścicieli Leśnej Pasieki Sapiołko znajdziesz na stronie internetowej. Prowadzą oni głównie sprzedaż wysyłkową.

6. Konfitury, miody, grzyby, syropy i susze z Matecznika 

W ofercie Matecznika znajdziesz duży wybór przetworów z produktów z Puszczy Białowieskiej. Firma skupuje wszystkie swoje składniki od lokalnych zbieraczy, wspierając tym samym regionalne tradycje i działalności zarobkowe. Z linii Matecznik możesz wybrać dla siebie konfitury, syropy i susze z ekologicznych owoców, przetwory z leśnych grzybów oraz rzadko spotykane miody gatunkowe – mniszkowy, nawłociowy, gryczany, akacjowy.

Polecam Ci zajrzeć na stronę internetową Matecznika. Nie tylko by dokonać zakupów w e-sklepie, ale też obejrzeć katalog przepisów wykorzystujących produkty z tej firmy. Bardzo podoba mi się, że wszystkie opakowania stosowane przez firmę nadają się do recyklingu (na stronie możesz znaleźć nawet instrukcję segregacji ich elementów). 

Jeśli nadal zastanawiasz się nad tym, jakie pamiątki z Podlasia wybrać, w sklepie Matecznik kupisz przetwory w ozdobnych opakowaniach oraz kosze prezentowe. Wszystkie produkty mają estetyczne opakowania kojarzące się z Puszczą Białowieską. Zakupy w Mateczniku to też dobra okazja, by wprowadzić regionalną suszoną trawę żubrówkę do swojej kuchni. Nie jest łatwo dostępna w innych sklepach.

7. Lokalne piwa rzemieślnicze z Browaru Przełom

Tradycje warzenia alkoholi są na Podlasiu wciąż żywe, a jednym z ich nowszych kontynuatorów jest rzemieślniczy browar Przełom. Zawsze ujmują mnie klimatyczne etykiety i nazwy, które nadają swoim produktom browary craftowe. W przypadku Przełomu to m.in. “Dziki na Zachód”, “Bison Bonansus” czy “Noc na Polanie”. Widać ciekawe połączenie inspiracji lokalną przyrodą i tradycją oraz klimatami westernu. “Dzikość” jest tu elementem wspólnym. ;)

Wybierając piwa browaru rzemieślniczego Przełom, masz możliwość spróbowania rzadko spotykanych smaków jak piwo jasne z trawą żubrową czy milk stout (w tym przypadku z malinami). W ofercie znajdziesz też bezalkoholowe IPA, a w okresie świątecznym piernikowe, sezonowe piwo. Na pełną degustację możesz wybrać się do Hotelu Białowieskim w Białowieży, a listę pozostałych punktów sprzedaży znajdziesz na stronie internetowej Przełomu. 

8. Hajnowski Marcinek 

Jeżeli istnieje kulinarny punkt obowiązkowy zwiedzania okolic Puszczy Białowieskiej, jest nim skosztowanie hajnowskiego ciasta Marcinek (no chyba, że masz uczulenie na któryś z jego składników). Marcinek jest dobrem lokalnym, które odnajdziesz w menu wielu kawiarni, cukierni i restauracji. Ja polecam restaurację Niezapominajka i sieć cukierni Emma. Historia Marcinka sięga czasów, gdy na polowania do Puszczy Białowieskiej przyjeżdżał rosyjski car, a w swoim pałacu jadał to przyrządzane przez miejscowych ciasto.

Marcinek składa się z wielu cienkich warstw ciasta przełożonych śmietaną. Tradycyjnie przygotowany nie powinien być zbyt słodki (choć może być to kwestia gustu), ale jego solidny kawałek można nazwać bombą kaloryczną. Powinna dostarczyć Ci energii na długie i udane spacery po puszczy.

9. Buza w restauracji Mazel Tov w Białymstoku

Muszę przyznać, że napój buza nie wygląda typowo. Przypomina rozcieńczone wodą mleko, a na jego powierzchni unoszą się rodzynki. Warto jednak pokonać to pierwsze wrażenie, wywołane przez mętny kolor i rodzynki, aby spróbować bardzo nietypowego regionalnego napoju. 

Buza to gazowany napój bezalkoholowy, powstający przez fermentację kaszy jaglanej. Wyczujesz w nim aromat kojarzony z fermentacją, ale przebija się także smak oranżady czy też zimnej lemoniady (buza powinna być podawana schłodzona). Buza do dziś jest popularna na Bałkanach, a do Białegostoku przed II wojną światową sprowadzili ją Macedończycy. W tamtych czasach była chętnie i powszechnie spożywana. Dziś dostaniesz ją w restauracji Mazel Tov w Białymstoku. Skosztujesz tam też ich specjalności, czyli potraw kuchni żydowskiej, które także są nieodłączną częścią kulinarnej historii Podlasia. 

10. Niekulinarnie – ekologiczne kosmetyki z Mydlarni Cztery Szpaki

Kosmetyki marki Cztery Szpaki być może widziałeś już w drogeriach w różnych miejscach Polski. Firma powstała jednak na Podlasiu, gdzie wciąż ma swoją siedzibę i skąd czerpie inspiracje naturą. W ich ofercie znajdziesz kosmetyki przyjemne w użytkowaniu, przyjazne dla środowiska. Szampony w kostkach (zawsze zabieram je w podróż), opakowania nadające się do ponownego użycia i formuły, które w większości są wegańskie to ich specjalność. 

Warto poszukać sklepu stacjonarnego Cztery Szpaki podczas pobytu w Białymstoku, bo możesz w nim skorzystać z niestety wciąż jeszcze mało popularnych stacji refill. Nie musisz mieć firmowego opakowania, by kupić ich mydła w płynie. Możesz wypełnić nimi dowolny pojemnik, a tym samym przyczynić się do zmniejszenia sprzedaży i składowania plastiku. Jeżeli szukasz eleganckiego prezentu z Białegostoku i nie chcesz skusić się na lokalne produkty spożywcze, możesz zdecydować się na ekologiczne kosmetyki z Podlasia. A jeżeli wciąż szukasz inspiracji, zajrzyj na listę najciekawszych lokalnych produktów spożywczych z Białowieży. 

11. Dania kuchni lokalnej

Dania kuchni lokalnej regionu Puszczy Białowieskiej pochodzą z tradycji polskiej, rosyjskiej, żydowskiej, litewskiej. Podlasie to wyjątkowy region, w którym spróbujesz potraw mało znanych w innych miejscach Polski. Aby poznać ich smaki w wersji tradycyjnej czy też unowocześnionej, wybierz się do jednej z lokalnych restauracji, które specjalizują się w przygotowywaniu dań kuchni regionalnej Białowieży.

Poniżej znajdziesz listę potraw, które moim zdaniem są warte uwagi, a także restauracji, które je serwują. To dania regionalne lub inspirowane kuchnią regionalną Hajnówki lub Białowieży, wykorzystujące typowe lokalne składniki. Spróbuj chociaż jednego z nich, aby podczas wycieczki na Podlasie poznać ten region od zupełnie innej strony. 

Zupa Solianka w Smakach Podlasia w Hajnówce

Solianka to zupa tradycyjna dla kuchni rosyjskiej i ukraińskiej. Soliankę historycznie przyrządzano na wywarze rybnym – było tak w domach chłopskich, w których mięso jadało się rzadko. Popularniejszą dziś wersją jest solianka bojarska, nazwana tak od Bojarów  (dawnej rosyjskiej szlachty). Ta z kolei musi zawierać kilka rodzajów mięsa oraz charakterystyczne kwaśne dodatki, takie jak oliwki, kapary czy nawet cytrynę. 

Solianki skosztujesz w restauracji Smaki Podlasia w Hajnówce. Przypominała mi ona zupę gulaszową, jednak inną od tych, których wcześniej próbowałem. Nie spotkałem się wcześniej z podaniem tego typu zupy z dodatkiem śmietany. To pożywne i dosyć tłuste danie, które poleciłbym na zimne miesiące, bo syci i rozgrzewa.

Chłodnik litewski w Restauracji Mozaika w Hajnówce

Chłodnik litewski zalicza się, zgodnie z nazwą, do tradycyjnej kuchni litewskiej, ale także polskiej. To klasyczny, letni przysmak przyrządzany, przede wszystkim, z botwinki oraz śmietany, podawany z jajkiem na twardo. W czasie sezonu na botwinkę cieszy się on dużą popularnością w restauracji Mozaika w Hajnówce.

Sam chętnie wybieram chłodnik litewski w letnie miesiące. Sposób podania na zimno i świeży, kwaśny smak są świetne na upały. Dodatek jajka na twardo sprawia, że chłodnik jest bardziej pożywny. W restauracji Mozaika w Hajnówce dostaniesz w zestawie z zupą też pieczone ziemniaki okraszone boczkiem. Polecam to lekkie, ale sycące danie na upalny dzień zwiedzania Hajnówki. Dodam też, że choć to nie danie kuchni regionalnej, będąc w restauracji Mozaika możesz spróbować ich popisowej malinowej chmurki. 

Babka ziemniaczana z policzkami wieprzowymi w Restauracji Niezapominajka w Hajnówce

Babka ziemniaczana z policzkami wieprzowymi to tradycyjne wschodnie danie z mięsnym dodatkiem. Takiej potrawy spróbujesz w świetnej restauracji Niezapominajka w Hajnówce. Ich babka ziemniaczana z policzkami wieprzowymi to prosta, ale pyszna wariacja na temat tradycyjnego dania.

Policzki wieprzowe w restauracji Niezapominajka są przyrządzane w piwnym sosie. Do babki ziemniaczanej zostaną Ci podane też chrzan, śmietana i ogórek. Na chrzan radzę uważać – nie ma w nim typowego dodatku sporej ilości jabłka. Świetnie komponuje się z policzkami wieprzowymi, ale nabranie większej ilości na widelec polecam tylko miłośnikom pikantnych smaków.

Pierogi z opieńką w Bistro Babushka w Hajnówce

Pierogi z opieńką oraz inne dania z tym ciekawym grzybem są typowe dla kuchni regionalnej Hajnówkij. Wśród mieszkańców jej okolicy żyje tradycja jesiennych zbiorów opieniek i produkcji grzybowych wyrobów kulinarnych. Opieńka jest grzybem porastającym drzewa i… mającym zdolność do bioluminescencji. Niech ta nietypowa właściwość opieńki Cię nie martwi – jest ona bezpieczna do spożycia oraz bardzo smaczna.

W bistro Babushka w Hajnówce dostaniesz pierogi z opieńką na papierowym talerzu z zestawem jednorazowych sztućców. Niestety ciasto przykleja się do papieru i rwie, ale to nie wydaje się przeszkadzać licznym amatorom tego dania. Pierogi zobaczysz na przynajmniej jednym stole w bistro Babushka. Pierogi ze świeżymi grzybami możesz zamówić w sezonie jesiennym (od września do listopada).

Placki słomiane z kapustą kiszoną w Zajeździe Wrota Lasu w Hajnówce

Placki słomiane to lokalna odmiana placków ziemniaczanych znanych w całej Europie., Nazywane są tak przez podłużne fragmenty tartych ziemniaków, które mają przypominać słomianą matę. W zajeździe Wrota Lasu w Hajnówce do placków podaje się kapustę kiszoną, a całość ozdabia trawą żubrówką.

Trawa żubrówka to kolejny lokalny specjał. To przyprawa znana chociażby z aromatyzowanej wódki, ale w regionie Puszczy Białowieskiej, gdzie występuje naturalnie, dodaje się ją do różnych dań. Moim zdaniem do jej aromatu trzeba się przyzwyczaić, ale smak przyprawionych nią potraw jest pozytywnie zaskakujący. Znanym każdemu plackom ziemniaczanym, a raczej słomianym, nadaje ciekawego, lokalnego charakteru.

Burger puszczański w SportBar w Enklawie Białowieskiej

W SportBar w Enklawie Białowieskiej w pobliżu Hajnówki znajdziesz wybór dań z mniej typowych mięs, jak dziczyzna czy gęsina. Jednym z nich jest burger puszczański z kotletem z jelenia. Jego wszystkie składniki są świeżo przygotowywane i nawet bułkę wypieka się na miejscu. Burger jest ładnie podany i wygląda smakowicie. Myślę, że klientom restauracji nie przeszkadzałoby, gdyby był trochę większy ;) 

Jak zaplanować zwiedzanie Puszczy Białowieskiej?

Puszcza Białowieska jest ostatnim pierwotnym lasem w Europie. To miejsce, w którym doświadczysz wyjątkowych warunków przyrodniczych, a w okolicznych miastach poznasz specyficzną kulturę lokalną. Podczas mojej podróży po tym regionie zebrałem kilka praktycznych wskazówek, które nie tylko pomogą Ci najlepiej wykorzystać swój czas w puszczy, ale też zachować ją w dziewiczym stanie, który tak ją wyróżnia. 

• Zatrzymaj się w agroturystyce – nie ma lepszego sposobu, by w pełni zanurzyć się w lokalnej kulturze. Nie tylko wypoczniesz w tradycyjnie urządzonym domu, ale też wesprzesz lokalny biznes. Twój gospodarz może też polecić Ci najciekawsze atrakcje w danej porze roku lub poczęstować lokalnym specjałem. Mi bardzo spodobała się Korolowa Chata w Nowoberezowie. 

• Przemieszczaj się po okolicy rowerem – kiedy pogoda na to pozwala, oddychaj świeżym powietrzem i podziwiaj okolicę w stylu slow, przemierzając ją na dwóch kółkach. Co najważniejsze, zadbasz w ten sposób o czystość środowiska wokół puszczy. 

• Odpowiednio przygotuj się na spacer po puszczy – sprawdź pogodę, zabezpiecz się przed kleszczami i pobierz na telefon mapę lub weź jej papierową wersję. Pamiętaj, że w wielu miejscach w puszczy nie ma zasięgu. Przeczytaj więcej na temat tego, jak przygotować się do odpowiedzialnego zwiedzania puszczy. 

• Dowiedz się, jak zwiedzać puszczę z szacunkiem dla jej mieszkańców – każdy marzy, by spotkać żubra w jego naturalnym środowisku. Ale czy wiedziałeś, że nie można podchodzić do tych zwierząt na mniej niż 50 metrów? Sprawdź, jak postępować przy spotkaniach ze zwierzętami i pamiętaj, że to Ty odwiedzasz ich dom.

• Odwiedź Rezerwat Ścisły z przewodnikiem – aby wejść na teren Rezerwatu Ścisłego, nie wystarczy zapłacić za bilet. Możesz to zrobić tylko z certyfikowanym przewodnikiem. Listę firm z kwalifikacjami do prowadzenia takich wycieczek możesz znaleźć na stronie internetowej Białowieskiego Parku Narodowego. 

• Skorzystaj z mapy atrakcji okolic Puszczy Białowieskiej – podczas mojej wymarzonej wycieczki na Podlasie notowałem i nanosiłem na mapę wszystkie warte uwagi atrakcje. Dziś możesz zaopatrzyć się w tę mapę, by ułatwić sobie zaplanowanie zwiedzania Puszczy Białowieskiej.

• Puszczę zwiedzaj bez względu na porę roku – przy planowaniu urlopu w Puszczy Białowieskiej nie zważaj na porę roku. Puszcza jest piękna, a okoliczne miasteczka ciekawe przez cały rok. Zimą możesz nawet przemieszczać się po lesie na nartach biegowych.