Atrakcje Kaszub – 13 miejsc, które warto zobaczyć na Kaszubach Południowych

W naszych podróżach przez Polskę przyszedł czas na ważny zakątek północnej Polski – Kaszuby. Na tapet bierzemy najważniejsze atrakcje i miejsca, które warto zobaczyć w południowej części Kaszub – w okolicach Wdzydz Kiszewskich, Jeziora Wdzydzkiego i Kościerzyny, czyli w Sercu Kaszub. Odwiedzimy i zwiedzimy miejsca, w których nadal kultywuje się dawne, ludowe tradycje i mówi w trudnym do rozszyfrowania języku kaszubskim.

Przygotowałem dla Ciebie listę 13 największych atrakcji i polecanych miejsc na południowych Kaszubach abyś wiedział, co warto zwiedzić i co robić w czasie Twojego urlopu na Kaszubach. Kaszuby to skarb Polski i jeden z najciekawszych kierunków na jeden dzień lub weekend na Pomorzu.

Będzie coś dla aktywnych, rodzin, ciekawskich historii i kultury oraz miłośników miast. Zaczynajmy więc zwiedzanie najciekawszych atrakcji Kaszub Południowych.

Co znajdziesz w artykule?

• podstawowe informacje o Kaszubach – położenie na mapie Polski, kaszubska kultura i zwyczaje, najważniejsze miasta regionu,
• listę najważniejszych atrakcji i miejsc, które warto zobaczyć na południowych Kaszubach – w rejonie Kościerzyny i Wdzydz Kiszewskich,
• podpowiedzi dotyczące najlepszych restauracji i miejsc, w których warto spróbować kaszubskiej kuchni,
• rekomendacje miejsc noclegowych w hotelach, agroturystykach i domkach na wynajem w rejonie Kaszub,
• wskazówki na temat dojazdu na Kaszuby i przemieszczania się po okolicy.

Co warto wiedzieć o Kaszubach?

O lokalnej kulturze Kaszub słyszeliśmy od dawna, ale poza moim krótkim kaszubskim epizodem w przerwie szkolnej wycieczki do Gdańska, nie spędziłem w tym regionie zbyt wiele czasu. Przyjechaliśmy więc na Kaszuby, aby poznać kulturę Kaszubów, dowiedzieć się więcej o języku kaszubskim i zwiedzić najważniejsze atrakcje południowej części regionu. Kultura ta ma długie tradycje, bo pierwsze wzmianki o Kaszubach pochodzą sprzed 700 lat.

Zanim pojawiliśmy się na Kaszubach, postarałem się odpowiedzieć na pytanie “gdzie dokładnie leżą Kaszuby?”. To część Pomorza Gdańskiego, która rozciąga się od Półwyspu Helskiego i Trójmiasta na północy, po okolice Karsina, Brus i Przechlewa na południu. Od wschodu Kaszuby graniczą z Kociewiem i Żuławami Wiślanymi, a od zachodu z Pomorzem Zachodnim i Krajną.

Naszymi bazami wypadowymi była Kościerzyna, a później mniejsze miejscowości w różnych zakątkach południowych Kaszub – Bartoszylas i Sarnowy. Polecam Ci skupienie się na lokalnych agroturystykach, bo dzięki nim będziesz mógł najdokładniej poczuć klimat Kaszub i doświadczyć nieco lokalnej kultury.

1. Jezioro Wdzydze i Krzyż Jezior Wdzydzkich (Kaszubskie Morze)

Zerkając na Kaszuby z lotu ptaka, najsilniejszym punktem krajobrazu będzie na pewno Jezioro Wdzydze, a tak naprawdę zespół jezior nazywanych Krzyżem Jezior Wdzydzkich lub Kaszubskim Morzem. Skąd te nazwy? Ano układ jezior przypomina z góry krzyż, a zbiornik jest na tyle rozległy, że wygląda trochę jak morze.

Do zasilanego przez rzekę Wdę zespołu jezior zaliczają się jeziora: Wdzydze, Radolne, Gołuń, Jelenie i Słupinko. Spośród kilku wysp wyróżnia się Ostrów Wielki (największa z jeziornych wysp) i dwie mniejsze – Sorka i Glonek (ich urocze nazwy bardzo mi się spodobały). Przyrodę dookoła jezior chroni Wdzydzki Park Krajobrazowy. Ostrów Wielki możesz opłynąć statkiem wycieczkowym.

Najbardziej rozpoznawalną miejscowością nad Jeziorem Wdzydze są Wdzydze Kiszewskie. Możesz kojarzyć je z Kaszubskiego Parku Etnograficznego (o którym już w następnym punkcie), ale miejscowość oferuje też ciekawe atrakcje dla fanów aktywności na wodzie. W Stanicy Wodnej PTTK Wdzydze możesz skorzystać z pola campingowego, wypożyczyć kajaki, rowery wodne (lądowe też) i łódki wiosłowe. Do wyboru, do koloru. ;)

Po dniu pełnym zwiedzania okolicy, możesz zajrzeć na obiad do Gospody pod Strzechą albo baru Przy Zatoczce. Z tejże zatoczki roztacza się ładny widok na Jezioro Radolne, przez co warto tu zajrzeć nie tylko żeby nasycić brzuch, ale również oczy. Stąd już tylko kilka kroków do Kaszubskiego Parku Etnograficznego.

2. Wieża widokowa we Wdzydzach Kiszewskich

W strategicznym miejscu, tuż obok Stanicy PTTK stoi wieża widokowa we Wdzydzach Kiszewskich, z której możesz zobaczyć rozległy teren Krzyża Jezior Wdzydzkich. Drewniana wieża ma prawie 36 metrów wysokości, ale nie musisz pokonywać całej wysokości “na raz” – zbudowano łącznie trzy platformy widokowe na różnych wysokościach.

Przy silnym wietrze możesz odczuwać delikatne bujanie się wieży – uprzedzam lojalnie, jeśli masz tego typu lęki. Oczywiście nie ma tu żadnych problemów z bezpieczeństwem, a lekkie ruchy wynikają z drewnianej konstrukcji opartej na drewnie modrzewiowym. Do wejścia na górę prowadzą bramki, które otwierają się po zeskanowaniu biletu.

3. Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich

Absolutnie obowiązkowym punktem zwiedzania okolic Jeziora Wdzydze jest składające się z ponad 50 budynków Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny. Obejrzysz tu wiejskie domostwa z okresu XVII – XX w., przeniesione i ponownie złożone we Wdzydzach Kiszewskich z różnych zakątków Kaszub, Borów Tucholskich i Kociewia. Założony w 1906 r. park etnograficzny był pierwszym w Polsce muzeum na wolnym powietrzu.

Wśród najciekawszych budynków muzeum znajdziesz: wiatrak typu holenderskiego przeniesiony z Brus, kościół św. Barbary ze Swornegaci, zagrody drobnoszlacheckie z Trzebunia i Czarnej Dąbrowy oraz szereg chałup i zagród z różnych zakątków regionu. W kasie otrzymasz plan muzeum, po którym możesz spacerować we własnym tempie. Moim hitem był pięknie zdobiony kościół, przeniesiony tutaj z miejscowości Swornegacie.

W niektórych chatach parku etnograficznego organizowane są warsztaty: z haftu, malowania na szkle, tkactwa, garncarstwa i ze świątecznych zwyczajów Kaszubów. Pełną listę znajdziesz na stronie Kaszubskiego Parku Etnograficznego. Nam nie udało się trafić na żadne – pamiętaj więc, żeby zgłosić chęć udziału min. 5 dni wcześniej drogą mailową (szczegóły na stronie).

Jeśli będziesz miał trochę szczęścia, trafisz na jedną z cyklicznie organizowanych imprez na terenie Muzeum – Kaszubskiego Parku Etnograficznego. Do najbardziej znanych należą Jarmark Wdzydzki (trzecia sobota i niedziela lipca – wybierał się tu Pan Irek z agroturystyki “U Kaszuby”, o którym opowiadam w dalszej części artykułu), Dzień Świętego Jana, gra w “bùczkę” i “klóska” w czasie majówki oraz sierpniowy Plener Rzeźby w Granicie. Spróbuj trafić na którąś z nich. ;)

4. Kościerzyna – zwiedzanie atrakcji miasta

Kościerzyna to naturalne centrum życia tej części Kaszub, przez co Twoje drogi poprowadzą pewnie do tego miasta. My z przyjemnością poświęciliśmy jeden dzień na zwiedzenie najważniejszych atrakcji Kościerzyny, zaglądając do najważniejszych punktów miasta. Jeśli nie zdecydujesz się na nocleg w agroturystykach, Kościerzyna będzie dla Ciebie dobrą bazą wypadową.

Przez moją kolejową przeszłość, pierwszym miejscem do jakiego zajrzeliśmy było Muzeum Kolejnictwa, mieszczące się na terenie zlikwidowanej w 1992 roku lokomotywowni w Kościerzynie. Dzisiaj w zbiorach muzeum są historyczne parowozy i masa typowych i mniej typowych pojazdów szynowych. Dzieciaki (ale też dorośli!) docenią na pewno możliwość przejazdu drezyną ręczną i absolutny hit – kolej lilipucią.

Muzeum wchodzi w skład Muzeum Ziemi Kościerskiej, który ma w mieście jeszcze dwa oddziały: właściwy (czyli po prostu Muzeum Ziemi Kościerskiej) i Muzeum Akordeonu. Oba mieszczą się w zabytkowym budynku dawnego ratusza miejskiego z 1843 r. przy ul. Rynek 9. W pierwszym z muzeów poznasz lepiej historię Kościerzyny, zobaczysz zbiór mebli, dawnych narzędzi, ceramiki oraz zobaczysz ekspozycję poświęconą Towarzystwu Młodokaszubów.

W zajmującym dwie sale budynku ratusza Muzeum Akordeonu obejrzysz ponad 110 instrumentów z całej Europy. Niektóre z nich to prawdziwe dzieła sztuki – bogato zdobione i wytwarzane z dbałością o najmniejszy szczegół. Na multimedialnym stanowisku można poczytać o historii większości z nich. Takie muzeum w Kościerzynie to nie przypadek – akordeon zajmuje ważne miejsce w kaszubskich zespołach ludowych.

Przy okazji wizyty w centrum Kościerzyny, obejrzyj również Rynek, którego zabudowa urbanistyczna pamięta XV wiek. Na środku Rynku, w otoczeniu ogródków restauracji, stoi fontanna i pomnik Remusa, czyli bohatera ważnej na Kaszubach książki “Życie i przygody Remusa” Aleksandra Majkowskiego. Pomnik tego pisarza znajdziesz przy ulicy Długiej, niedaleko sklepu Farwa z kaszubskimi pamiątkami. A gdy pogoda się zepsuje – zajrzyj do ładnie zaprojektowanej, miejskiej biblioteki przy Rynku 21. ;)

Kościerzyna to jedno z nielicznych w Europie miast, które posiada aż dwa sanktuaria. To obowiązkowe punkty dla osób zainteresowanych zabytkami sakralnymi. Osoby wierzące przybywają do Sanktuarium Matki Bożej Kościerskiej, aby zobaczyć cudowny obraz Maryi trzymającej małego Jezusa. Możesz je zwiedzić samodzielnie korzystając z gotowych przewodników (trzeba je oddać przy wyjściu z kościoła).

Drugie z sanktuariów – kaplica Matki Boskiej Anielskiej słynie z gotyckiej Piety z XV w., której przypisuje się cudowne właściwości. Gdy odwiedzisz już oba te miejsca, możesz trochę zgłodnieć. Zajrzyj wtedy do Starego Browaru Kościerzyna z dobrą restauracją i piwem wytwarzanym właśnie tutaj. Możesz zwiedzić browar łącząc to z degustacją piwa. Na zwiedzanie umów się wcześniej telefonicznie.

Miłośnicy motoryzacji powinni obowiązkowo zajrzeć do Muzeum American Old Cars z klimatycznymi samochodami z lat 60. i 70. XX wieku. Do obejrzenia są m.in. limuzyny, z jakich korzystali amerykańcy prezydenci – można więc podejrzeć, jak wyglądał komfort ich podróżowania. Rodziny z dziećmi nie powinny też ominąć Costerina Park, czyli rodzinnego centrum rozrywki z parkiem linowym, minigolfem i ogródkiem grillowym.

5. Kajaki na Kaszubach – spływ kajakowy rzeką Wdą

Kaszuby to nie tylko ponad 200 jezior, ale również kilka rzek, na których popularna jest turystyka kajakowa. Największym zainteresowaniem cieszy się Wda, którą kajakarze eksploatują również na kociewskim odcinku. Z Wdą poradzą sobie nawet początkujący – my na Kaszubach przeżywaliśmy swój drugi raz w życiu na kajaku i daliśmy radę z 2-godzinnym spływem właśnie Wdą.

Spływ kajakowy Wdą będzie dobrym pomysłem na aktywny dzień na Kaszubach. Proponuję Ci zacząć od Wdy i wybrać jeden z popularnych szlaków, przepływających przez jej kaszubski odcinek:

• Borsk – Wojtal (14 km, 4-5 godzin): łatwa trasa na Wdzie wymagająca przenoski na początkowym odcinku – możesz tego uniknąć zaczynając spływ w Abisynii Górskiej. Wda na odcinku do Miedzna jest szczególnie kręta i dostarcza pięknych widoków z poziomu kajaka. Alternatywą jest spływ Kanałem Wdy z Borska do Cegielni (18 km), ale wariant ten jest bardziej monotonny,

• Lipusz – Wdydze (22 km, ok. 6-7 godzin): łatwa trasa ze spokojnym nurtem, po drodze wiele przystani kajakowych, przy których możesz odpocząć. Na trasie (po ok. 11 km) wpłyniesz na Jezioro Schodno. My spływaliśmy krótszym wariantem tego odcinka – z Loryńca do wsi Czarlina, tuż przed wpłynięciem do Jeziora Wdzydze.

• Grzybowski Młyn – Wdzydze Kiszewskie (17 km, 5 godzin): alternatywny wariant dopłynięcia kajakiem do Wdzydz Kiszewskich od północnej strony, prowadzący do Loryńca rzeką Trzebiochą, a dalej już Wdą do Wdzydz. Trasa spokojna, po drodze trochę powalonych drzew, które trzeba omijać.

• Nowa Kiszewa – Stara Kiszewa (16 km, 5-6 godzin): trasa po rzece Wierzyca prowadząca przez lasy i łąki, silnie meandrująca. Można ją sobie skrócić do 10 km, zaczynając spływ za młynem w Starym Bukowcu. W Starej Kiszewie dopłyniesz do nowoczesnej przystani kajakowej, gdzie możesz zakończyć wycieczkę.

6. Wieża widokowa w Przytarni

W zasięgu wycieczki rowerowej z Wdzydz Kiszewskich (20 km w jedną stronę) jest drugi z punktów widokowych stojących w rejonie Krzyża Jezior Wdzydzkich – 40-metrowa wieża widokowa w Przytarni. To świeża atrakcja tej części Kaszub, bo wieżę otwarto w 2020 r. Z dobrych informacji – wstęp jest darmowy, a do dyspozycji są dwa tarasy widokowe na wysokościach 27 i 37 metrów.

W połączeniu z widokami z wieży widokowej we Wdzydzach zyskasz obraz całego, rozległego Jeziora Wdzydze. Do pokonania jest dokładnie 208 schodów, co może być dość mozolne, ale widoki z góry ten wysiłek rekompensują. Wizyta tutaj to naturalna część zwiedzania Wiela i okolicy Kaszubskiego Morza.

7. Fabryka porcelany – Zakłady Porcelany Stołowej Lubiana w Łubianie

Już wiele lat temu, jeszcze będąc zupełnie nieświadomy atrakcji Kaszub, słyszałem o zakładach Lubiana produkujących znaną na całym świecie porcelaną stołową. Planując zwiedzanie Kaszub trafiłem na miejscowość Łubiana i dopiero wtedy połączyłem kropki. Jeśli marzy Ci się kubek lub fragment zastawy ozdbiony kaszubskimi motywami kwiatowymi – zajrzyj do Łubiany.

Ogólnodostępną atrakcją dla turystów jest sklep firmowy Zakładów Porcelany Stołowej Lubiana, w którym obejrzysz wyroby z aktualnej oferty zakładów i oczywiście kupisz dla siebie coś na pamiątkę. Po polubieniu się we Wrocławiu z kubkiem z bolesławieckiej ceramiki, dla mnie naturalnym wyborem był porcelanowy kubek z kaszubskim motywem.

Zakłady Porcelany Stołowej Lubiana to potężna fabryka produkująca miesięcznie nawet 3,5 miliona wyrobów i mająca w ofercie ponad 2000 rozmaitych kształtów. Te najbardziej popularne produkuje się seryjnie, ale wymyślne kształty powstają już ręcznie. Łubiańską porcelanę wypada się w dwustopniowym procesie, gdzie temperatura dochodzi do nawet 1400°C.

Po wizycie w łubiańskich zakładach możesz zajrzeć na śniadanie do restauracji Lubiany Dom Celebrytów. Lokal wygląda niepozornie, ale możesz tam uzupełnić energię przed dalszym zwiedzaniem południowych Kaszub.

8. Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie

Nie każdy o tym wie, ale Józef Wybicki – twórca polskiego hymnu narodowego, był członkiem szlachty kaszubskiej i w 1747 r. przyszedł na świat w Będominie niedaleko Kościerzyny. W pięknym dworku, w którym urodził się Wybicki, działa dzisiaj Muzeum Hymnu Narodowego, w którym można dowiedzieć się więcej i o autorze hymnu, i o samym Mazurku Dąbrowskiego.

Co więc znajduje się w Muzeum Hymnu Narodowego? Na parterze dworku zobaczysz kolekcję pamiątek związanych z Józefem Wybickim, eksponaty dotyczące Mazurka Dąbrowskiego i elementy wyposażenia dworku Wybickich – kolekcję dawnych mebli, obrazy, broń, biżuterię patriotyczną. Klimatu temu XVIII-wiecznemu dworkowi dodaje skrzypiąca, drewniana podłoga. Czułem się jak na filmie. ;)

W muzeum znajdziesz też tzw. muzykalia patriotyczne, czyli zbiory tekstów i nut z polskimi pieśniami patriotycznymi, ich dawne nagrania oraz kolekcję gramofony. Stała ekspozycja muzeum to trzy wystawy: “Józef Wybicki i jego czasy”, “Losy Mazurka Dąbrowskiego” i “Polskie symbole narodowe”. Obok dworku znajdziesz jeszcze rzeźbę “Orzeł Polski” zrobioną z 200 starych kos – stoi tuż nad rzeką Wierzycą.

9. Nauka wędkowania na Łowisku Niedamowo

Kaszubskie jeziora są doceniane przez wędkarzy, chociaż wiem to czysto teoretycznie, bo nigdy nie miałem okazji powędkować. Nigdy – do czasu wizyty na Kaszubach, gdzie na Łowisku Niedamowo nad Jeziorem Gubel przyjął nas pod swoje skrzydła Pan Maciej Piankowski. Dookoła mieliśmy tylko cichy las i brzegi jeziora z pomostami dla wędkarzy, a w tle opowieść o “wędkarstwie w pigułce dla opornych”.

Słuchanie opowieści o współczesnym łowieniu ryb było dla nas sporym szokiem… technologicznym. Teraz powszechnie stosuje się elektroniczne systemy, które zdalnie powiadamiają o tym, że “coś bierze”, przynęty mają lepszy bilans składników odżywczych niż marketowe jedzenie, a kołyski i siatki pozwalają sfotografować się z wielkim karpiem i bezpiecznie wypuścić go z powrotem do wody.

Głównym typem gości na Łowisku Niedamowo są oczywiście wędkarze, ale wpadają tu też rodziny, które wynajmują jeden z domków, wskakują na rowery i zwiedzają okolicę. No albo po prostu relaksują się przy brzegu jeziora, gdzie czeka drewniana sauna z widokiem na wodę. Mężowie łowią, a żony się wygrzewają z widokiem na połów. ;)

10. Wsie kaszubskie – Lipusz, Borsk i Juszki

Na kaszubskich wsiach zachowała się jeszcze drewniana zabudowa pamiętająca XIX i XX wieku. W niewielkim Borsku niedaleko Jeziora Wdzydze zobaczysz drewnianą architekturę z początku XX wieku. Wieś jest też znana z bycia lokalnym centrum paralotniarstwa dzięki dawnemu lotnisku wojskowemu. Gdybyś wymarzył sobie lot paralotnią, na stronie Borsk Lotnisko znajdziesz potrzebne szczegóły. Drewnianą architekturę z XIX i XX wieku zobaczysz również we wsi Juszki.

Odwiedzić warto również Lipusz, w którym zachował się jeszcze zabytkowy młyn wodny z początku XX wieku. Można go obejrzeć z zewnątrz, np. z niewielkiej przystani kajakowej na Wdzie tuż obok budynku. W Lipuszu działa też osobliwe Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego, które zajęło budynek dawnego kościoła ewangelickiego z 1865 r.

Do Lipusza przyjeżdża się też na szereg warsztatów – kulinarnych, cukierniczych, ale też ceramicznych i generalnie rękodzielniczych. Jeśli chcesz poeksperymentować z ceramiką, zarezerwuj miejsce na warsztatach w pracowni “Zielony Kot”. Na miejscu działa też agroturystyka, możesz więc zupełnie zatracić się w ceramicznej przygodzie i nie wyjeżdżać z Lipusza. ;)

11. Trasy rowerowe w Sercu Kaszub

Teren południowych Kaszub jest przecięty ścieżkami rowerowymi, które są alternatywą dla zwiedzania okolicy samochodem. Podróżując rowerem będziesz miał okazję wsiąknąć w bogate przyrodniczo rejony, m.in. we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym. Najbardziej rozpoznawalna trasa rowerowa okolicy to zielony szlak “Dookoła Jezior Wdzydzkich”, który prowadzi przez teren parku.

Do przejechania będziesz miał prawie 50 km, robią pełną pętlę dookoła Kaszubskiego Morza. Mijać będziesz znane Ci już miejscowości – Wdzydze Kiszewskie, Juszki, Borsk, Wiele, Przytarnię. Dystans wydaje się duży, ale to idealna długość trasy na jednodniową wycieczkę w przeciętnym tempie.

Jeśli wdzydzka pętla to dla Ciebie za mało, zainteresuj się jeszcze kilkoma innymi, znakowanymi trasami rowerowymi w Sercu Kaszub. Do nich możemy też dorzucić kilka tras nieoznaczonych w terenie i mamy pomysł na kawał rowerowej wycieczki po Kaszubach:

• szlak rowerowy “Pętla Lipno” (23 km) – trasa wokół jezior Lipno, Słupino i Cheb, z platformą widokową na jezioro Lipno i borem bagiennym po drodze. Szlak bogaty przyrodniczo, z kilkoma pomnikami przyrody i tradycyjną, wiejską zabudową; szlak oznakowany na czarno,

• szlak rowerowy “Pętla Przytarnia” (21 km) – prowadzi przez sięgające 201 m n.p.m. wzniesienie Chełmice, które jest najwyższym punktem Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego, czeka Cię więc lekki podjazd; szlak oznakowany na czerwono,

• szlak historyczny Józefa Wybickiego (13 km) – krótka trasa w sam raz dla miłośników historii, prowadząca przez Muzeum Hymnu Narodowego i zabytkowy dworek Wybickich w Sikorzynie; trasa momentami kamienista,

• Szlak Kaszubskich Drzymalitów (16 km) – bardzo spokojny, poprowadzony rzadko odwiedzanymi przez turystów terenami szlak upamiętniający mieszkańców Skorzewa zmagającym się z władzami pruskimi o prawo do zarządzania własnymi ziemiami; szlak oznaczony na czerwono.

12. Wiele nad Jeziorem Wielewskim i Kalwaria Wielewska

Do Wiela powinieneś się wybrać przede wszystkim wtedy, gdy doceniasz sztukę sakralną i zabytki związane z kultem religijnym. Tutejsza Kalwaria Wielewska to malowniczo położony zespół 23 kaplic, rzeźb i obiektów sakralnych, wśród których można spacerować w otoczeniu pięknej przyrody i leżącego tuż obok Jeziora Wielewskiego.

Przez to, że turystyka sakralna to nie szczególnie nasz styl podróżowania, po krótkim spacerze po Kalwarii Wielewskiej wróciliśmy nad jezioro i tu zrelaksowaliśmy się z widokiem na walczących o wielką rybę wędkarzy. Przy plaży wypożyczysz kajaki i rowery wodne, którymi możesz przepłynąć na drugą stronę jeziora – do części wsi Wiele zwanej Abisynią. Ładna nazwa, taka afrykańska. ;)

Ciekawym odkryciem było też niepozorne, trochę już przukurzone Muzeum Ziemi Zaborskiej z największą w Polsce wystawą haftów jednego autora. Muzeum jest malutkie (ma dwie izby), ale pozwoli Ci obejrzeć piękne przykłady kaszubskiego haftu i trochę artefaktów należących dawniej do lokalnego nauczyciela Leonarda Brzezińskiego. Szczegóły zwiedzania znajdziesz na stronie internetowej muzeum.

13. Ferma Strusi Afrykańskich w Garczynie

Gdy już skończyliśmy zwiedzać Kociewie i ruszyliśmy na Kaszuby, naszym pierwszym przystankiem by Garczyn. Działa tutaj licząca sobie ponad 300 osobników najstarsza w Polsce farma strusi. Możesz zostawić samochód kilkaset metrów od fermy, a potem spacerem przejść obok zagród zarówno tych największych strusi, jak i kilkutygodniowych strusich bobasów.

Na Fermie Strusiów Afrykańskich w Garczynie możesz się zatrzymać na noc (dostępne są dwa domki letniskowe), a na śniadanie zamówić sobie jajecznicę ze strusiego jaja. Jest ok. 25 razy większe od jaja kurzego (jedno jajo wystarcza na jajecznicę dla nawet 10 osób), a żeby przygotować jajecznicę, trzeba to jajko najpierw… przewiercić.

14. Kamienne kręgi w Odrach

Myśląc o kamiennych kręgach, mam zawsze przed oczami Stonehenge, które miałem okazję zobaczyć przy okazji kolejowej wycieczki po Wielkiej Brytanii. Okazuje się, że największym i najstarszym miejscem tego typu w Europie (zaraz po Stonehenge) jest cmentarzysko Gotów w kaszubskich Odrach pamiętające początki pierwszego tysiąclecia.

Kamienne kręgi niedaleko Wdy powstały prawdopodobnie w okresie I-III w. n.e. Na terenie leśnego rezerwatu przyrody Kamienne Kręgi znajdziesz łącznie 12 kręgów o średnicach od 15 do 33 metrów i 30 kurhanów. Odkryto w nich aż ponad 600 grobów. Poza kamiennymi kręgami, to teren ciekawy przyrodniczo – rośnie tu 40 gatunków porostów (więc powietrze musi być czyściutkie) i mchy.

Tradycje ludowe Kaszub – folklor, język kaszubski, rękodzieło i kaszubska tabaka

Poczucie tożsamości jest ważne dla wielu Kaszubów. I chociaż liczba aktywnych użytkowników języka kaszubskiego i osób zaangażowanych w kaszubski folklor maleje, zauważysz bez problemu, kiedy przekroczysz granicę tego regionu. Przy domach powiewają czarno-żółte flagi Kaszub i herby z gryfem. Miejscowości mają tu dwujęzyczne tablice – po polsku i po kaszubsku.

Język kaszubski jest językiem regionalnym, którym posługuje się ponad 100 000 Kaszubów. Czasami klasyfikuje się go jako dialekt języka polskiego, ale zrozumienie kaszubskich słów dla użytkownika “zwykłego” języka polskiego może być karkołomne. W niektórych zakątkach regionu kaszubski jest pierwszym językiem komunikacji, ale w większych miastach używa się go coraz rzadziej. Od 2005 r. można zdawać maturę z języka kaszubskiego.

Osoby spoza Kaszub kojarzą często tzw. Kaszëbsczé nótë, czyli Kaszubskie nuty. To tradycyjna pieśń Kaszubów, którą śpiewa się z pomogą tablicy z trzema liniami “nut”. Słucha się tego bardzo miło – szczególnie, że nuty są rytmiczne, a po skończeniu danej linijki, śpiewający wykonują ją raz jeszcze od tyłu. Pan Irek z Agroturystyki u Kaszuby zaśpiewał nam je w tradycyjnym stroju kaszubskim!

Sporo o kaszubskich tradycjach dowiedzieliśmy się od Pana Irka, z którym lubiliśmy poplotkować sobie w czasie śniadania w jego agroturystyce. Opowiedział nam o tradycyjnych instrumentach kaszubskich – burczybasie (na którym zagrała nawet Natalia) czy robiących dużo hałasu diabelskich skrzypcach (diôbelsczé skrzëpce). “Na stanie” u Pana Irka była też bazuna, czyli długa trąba, którą pasterze i rybacy wykorzystywali do porozumiewania się.

Na kaszubskich wioskach żywe są jeszcze dawne tradycje tych ziem. Na Wigilię je się tutaj zupę brzadową, czyli postne danie z suszonymi owocami, suszonymi grzybami, a czasami również z kluseczkami. Od domu do domu chodzą przebierańcy, czyli Gwiżdże, a wśród nich m.in. śmierć z kosą, dziad z babą, a nawet… bocian podszczypujący dziewczyny.

Z Kaszubami nierozwiązalnie połączona jest tradycja zażywania tabaki, czyli sproszkowanych liści tytoniu. Kaszubi uprawiali tradycyjnie tytoń w przydomowych ogródkach, a później w specjalnych, ceramicznych naczyniach tarli go i wzbogacali o ciekawe aromaty. Gdy na Kaszubach usłyszysz “Chcemë le so zażëc!”, szykuj nos na kolejną porcję tabaki.

Tabakę przechowywano w tabakierach, a ich tworzenie stało się osobną gałęzią sztuki ludowej – rogarstwem. Tradycyjnie tabakiery wykonuje się z rogów bydła, ale współcześnie coraz popularniejsze są drewniane tabakiery ozdabiane kaszubskimi motywami kwiatowymi. Amator tabaki powinien mieć swoją tabakierę – zrobiłem więc stosowne zakupy w sklepie Farwa w Kościerzynie.

Gdzie spać na Kaszubach? Polecane miejsca noclegowe (hotele, apartamenty, agroturystyki)

Odwiedzając Kaszuby Południowe, będziesz mógł wybrać miejsca noclegowe z dość szerokiego spectrum możliwości. Dostępnych jest kilka hoteli w standardzie trzech gwiazdek, sporo komfortowych hoteli i apartamentów oraz pokoi gościnnych. Sporo miejsc noclegowych leży tuż nad kaszubskimi jeziorami.

Proponuję, abyś chociaż część z nocy spędzanych w tej części Kaszub zaplanował w miejscach bliskich natury. Do wyboru masz liczne agroturystyki (część z nich znajdziesz na trasie turystycznej “Szlakiem Kaszubskiej Żurawiny”) i domki do wynajęcia położone w pięknych okolicznościach.

Domki do wynajęcia na Kaszubach

Domki do wynajęcia cieszą się rosnącą popularnością. Jeśli na Kaszuby wybierasz się większą grupą, w domku będzie Wam prawdopodobnie najwygodniej. To też większa prywatność i niezależność, a dodatkowo możliwość lepszego “zadomowienia” się m.in. dzięki kuchni, w której możesz przygotowywać smaczne śniadania. Bardzo polubiłem się z domkami na wynajem.

My mieliśmy przyjemność zatrzymać się w ekskluzywnym domku do wynajęcia Leśna Osada położonym w Bartoszymlesie, z dala od hałasu i tłumów. Kameralne “osiedle” składa się z trzech zupełnie różnych architektonicznie budynków wyposażonych “po korek”. Otoczenie jest kameralne, a domki są na tyle daleko od siebie, że nikt nie naruszy Twojej prywatności podczas relaksu na tarasie.

Poza obowiązkowymi elementami wyposażenia domków (telewizor, szybki internet), znajdziesz w nich zmywarkę, mikrofalówkę, grilla, wiszący fotel na tarasie… Dla wygody na piętrze domku dostępna jest nawet druga toaleta. To absolutnie najpiękniejsze domki do wynajęcia, w jakich byłem.

Agroturystyki na Kaszubach

Nie sposób w artykule wymienić wszystkie agroturystyki na Kaszubach, które zasługują na Twoją uwagę. Wiele z nich leży blisko lasu lub w okolicy jezior, więc są one idealnym punktem wypadowym do zwiedzania atrakcji Kaszub. My na kilka dni zatrzymaliśmy się w agroturystyce “U Kaszuby” w miejscowości Sarnowy niedaleko Kościerzyny.

U Kaszuby odpoczywało się nam bardzo przyjemnie. Nasz pokój był przestronny, miał swój aneks kuchenny z dobrym wyposażeniem (hitem była zastawa z motywami kaszubskimi z zakładów Lubiana) i miejsce do pracy. Przed domem rosły tony kwiatów, w stawiku wygrzewały się żółwie wodne, a pod drewnianymi wiatami… zajadaliśmy się śniadaniem od Pana Irka.

W zależności od rejonu Kaszub, w którym będziesz się chciał zatrzymać, zwróć uwagę na m.in.:

• Pokoje gościnne “Jelonek” – leżą we Wdzydzach Kiszewskich, bardzo blisko do Krzyża Jezior Wdzydzkich; dostępne pokoje 2-osobowe oraz 4-osobowy apartament),

• Gościniec “Kaszubski Las” – tuż przy rzece Wierzycy, w ciszej i otoczonej naturą okolicy; do dyspozycji pokoje 2-osobowe i apartamenty, które pomieszczą do 6 osób; obiekt nowy – powstał w 2019 r.,

• Gospodarstwo Agroturystyczne “Zielony Kot” – obiekt w miejscowości Lipusz; klimatyczny, wyremontowany budynek z lat 50. XX wieku, na miejscu prowadzone są warsztaty ceramiczne; dostępne pokoje 2-, 3- i 4-osobowe.

Gdzie zjeść na Kaszubach? Polecane restauracje z lokalnymi daniami kuchni kaszubskiej

Moim problemem w czasie podróży było dawniej to, że w restauracjach zamawiałem ciągle te same, znane mi już dania. Nie otwierałem się przez to na nowe smaki i nie rozszerzałem spectrum dań, których miałem okazję próbować. Nie popełniłem tego błędu na Kaszubach i Tobie też radzę zajrzeć do kilku polecanych, lokalnych restauracji.

Na Kaszubach warto spróbować kilku dań lokalnej kuchni, które je się w tym regionie już od zamierzchłych czasów. Spróbuj trafić w odwiedzanych przez siebie miejscach chociaż jedno z tych dań:

• zupa z brukwi – w kaszubkim menu pojawiała się jesienią, dodawano do niej mięso wieprzowe lub gęsinę,

• kaszubski żur – dostępny w większości restauracji z lokalną kuchnią; tradycyjna potrawa wielkopostna przygotowywana oczywiście z samodzielnie przygotowanego zakwasu,

• potrawy ze śledzia – na Kaszubach ryb nigdy nie brakowało, a ważne miejsce na stole zajmował śledź; w Starych Polaszkach 13 zjadłem pyszny tatar ze śledzia, ale smaczny będzie też na pewno śledź w śmietanie,

• ruchanki kaszubskie – placki z żytniego ciasta chlebowego o nazwie, która pochodzi o “wyruchania”, czyli… wyrośnięcia i wyrobienia ciasta,

• plince kaszubskie – kaszubski odpowiednik placków ziemniaczanych, które udało nam się przygotować w czasie gotowania z Panią Haliną z agroturystyki Gościna.

Jeśli szukasz dobrej restauracji na Kaszubach, proponuję Ci odpowiedzić restaurację Stare Polaszki 13 w miejscowości Stare Polaszki. Już sam budynek, w którym się znajduje, ma wiele uroku i pasuje do kaszubskiej stylistyki. Kuchnia opiera swoje dania na lokalnych produktach – rybach, serach, ale też warzywach z ogródka restauracji.

W Starych Polaszkach 13 zamówiliśmy kilka kaszubskich dań – m.in. tatara ze śledzia, sałatkę z lokalnie wytwarzanym serem, a na deser ruchanki kaszubskie. Poza jedzeniem, możesz się tu zatrzymać na noc, bo w obiekcie dostępnych jest kilka pokoi gościnnych.

Mieliśmy też okazję zajrzeć do Babcinej Kuchni w Grzybowskim Młynie, gdzie trafiliśmy zaraz po spływie kajakowym Wdą. To miejsce możemy polecić równie gorąco jak Stare Polaszki 13. Menu zawiera sporo lokalnych, kaszubskich dań, które trafiają do Ciebie smaczne i pięknie podane. Kawka też niczego sobie – w sam raz po mocnym wiosłowaniu.

W Kościerzynie odwiedziliśmy restaurację Rzemyk i Stary Browar Kościerzyna, w którym działa również tryzgwiazdowy Hotel Browar Kościerzyna. W obu miejscach zjesz dobrze i lokalnie, a w Starym Browarze wypijesz dodatkowo piwo warzone tuż obok Twojego stolika.

Jak dojechać na Kaszuby? Transport i przemieszczanie się w obrębie Kaszub Południowych

Kaszuby to region dobrze skomunikowany z resztą Polski. Pociągiem możesz dojechać do Kościerzyny, a dalej podróżować autobusami do Wdzydz Kiszewskich, Loryńca, Grzybowskiego Młyna, Nowego Klincza, Nowej Kiszewy, Borska. Połączenia sprawdzisz najwygodniej na e-podroznik.pl.

Jeśli chcesz mieć jednak dostęp do wszystkich atrakcji Kaszub Południowych, najwygodniej będzie Ci się zwiedzało region samochodem. Auto pozwoli Ci dojechać do wielu miejscówek, które będą nieosiągalne transportem publicznym, a dojazd do nich np. rowerem może być w miarę czasochłonny. Jeśli nie goni Cię czas – polecam rower, ale jeśli Twój urlop jest krótki – przyjedź na Kaszuby samochodem.

W czasie podróży na Kaszuby jeździliśmy samochodem Mitsubishi Ecplise Cross PHEV, który udostępnił nam nasz partner, czyli Mitsubishi Polska. Wysoko zawieszony SUV był dobrym wyborem w starciu z pięknymi, ale często nierównymi leśnymi drogami Kaszub, a napęd hybrydowy pozwalał nam poruszać się prawie bezszelestnie. Otoczenie parków krajobrazowych i rezerwatów zobowiązuje do odpowiedzialnej turystyki.

Przy atrakcjach Kaszub bez problemu znajdowaliśmy darmowe parkingi (poza wsią Wiele, gdzie działa duży i dość tani parking gminny) z dość dużą liczbą dostępnych miejsc. Pomimo podróży w sezonie (lipiec), nie mieliśmy większych problemów z parkowaniem. Czasami odkrywaliśmy miejscówki, w których byliśmy jedynymi turystami.

Kaszuby i Kociewie – jak wydłużyć zwiedzanie i spędzić urlop na północy Polski?

Gdy wybierzesz się już na północ Polski, polecam Ci zwiedzić kompleksowo Kaszuby, a później skierować się albo do Trójmiasta, albo do mojego odkrycia sezonu, czyli Kociewia. To region położony między Kaszubami a Wisłą, w którym możesz odpocząć równie różnorodnie, jak na Kaszubach.

Artykuł ten pozwoli Ci dobrze zaplanować trasę zwiedzania. Gdy okaże się, że Kaszuby zwiedzisz wcześniej, niż skończy się Twój urlop, atrakcje Kociewia będą idealnym dopełnieniem wycieczki. My zaczęliśmy od Kociewia, później 5 dni spędziliśmy na Kaszubach, a dopiero po tym wróciliśmy do domu. Genialny pomysł na urlop. ;)

Odkryłeś właśnie listę najważniejszych atrakcji i miejsc wartych zobaczenia na Kaszubach Południowych, w tzw. Sercu Kaszub. Do wyboru masz ogrom rodzajów aktywności – piesze wycieczki, aktywności na wodzie, zwiedzanie miast i wsi, doświadczenia kulinarne. Pomysłów nie zabranie ani na weekendowe zwiedzanie Kaszub, ani na dłuższy urlop w tych stronach. Mam nadzieję, że pomogłem Ci w planowaniu podróży – życzę udanego zwiedzania Kaszub!

Artykuł powstał we współpracy z Lokalną Organizacją Turystyczną “Serce Kaszub”, na której zaproszenie zwiedzaliśmy Kaszuby Południowe. Partnerem motoryzacyjnym podróży było Mitsubishi Polska, które udostępniło nam samochód Mitsubishi Eclipse Cross PHEV. Jeśli jesteś zainteresowany podobną współpracą z moim blogiem, odwiedź proszę stronę Współpraca.