Mostar to turystyczny towar eksportowy Bośni i Hercegowiny. O popularności tego miasta przekonacie się wychodząc na zatłoczone o każdej porze dnia uliczki prowadzące w kierunku Starego Mostu – największej atrakcji turystycznej Mostaru. Podpowiem Ci, co warto zobaczyć w Mostarze i jak zaplanować zwiedzanie tego miasta.
Z artykułu dowiesz się:
- co zobaczyć w Mostarze – najważniejsze atrakcje, zabytki i ślady wojny w mieście,
- gdzie zjeść w Mostarze (polecane restauracje),
- jak znaleźć dobre miejsce na nocleg (hostele, hotele),
- jak dojechać do Mostaru – dojazd z lotniska, wymagania paszportowe, dojazd samochodem,
- jak przebiegała wojna w Mostarze i jakie zniszczenia spowodowała,
- jak wyglądają praktyczne aspekty wizyty w Bośni – dostęp do internetu, waluta, ubezpieczenie turystyczne.
Czy warto zwiedzić Mostar? Trochę informacji praktycznych
Mostar to 5. największe miasto Bośni i Hercegowiny i największe miasto krainy, w której leży – Hercegowiny. Blisko stąd do granicy z Chorwacją (ok. 50 km) i do wybrzeża Adriatyku (80 km). W 2013 r. w Mostarze mieszkało nieco ponad 110 000 osób.
Całkiem niedaleko leży również jedno z moich ulubionych bałkańskich miast, stolica Bośni i Hercegowiny – pełne atrakcji Sarajewo. Jeśli odwiedzisz Mostar i będziesz miał do dyspozycji więcej czasu, polecam Ci spędzić chociażby 1-2 dni w Sarajewie.
Bośnia i Hercegowina nie wymaga od obywateli Unii Europejskiej posiadania paszportu. Możesz tu wjechać na podstawie dowodu osobistego. Polecam mieć ze sobą drugi dokument tożsamości – na wypadek nieprzewidzianych komplikacji lub zagubienia dowodu.
Mostar jest turystyczną perełką Bośni i Hercegowiny. Doskonale widać to w szczycie sezonu, gdy przez miasto przewija się tłum przyjezdnych poszukujących drogi na Stary Most.
Duża część tego tłumu nie jest jednak świadoma, że tocząca się tu w latach 90. wojna zmieniła wtedy życie Mostaru w bolesną walkę o przetrwanie. Poza znanymi zabytkami, rzucimy więc też okiem na ciągle obecne w mieście ślady wojny z lat 1992-1994.
Na zwiedzanie Mostaru powinieneś zarezerwować przynajmniej jeden dzień. Nie zaszkodzi jednak zatrzymać się tu na jedną noc i dać sobie trochę więcej czasu na chłonięcie unikalnej atmosfery tego miejsca. Niżej kilka propozycji miejsc, w których moim zdaniem warto się zatrzymać.
1. Stary Most
Mostar wziął swoją nazwę od słowa mostari oznaczającego “strażników mostu”. Wszystko w mieście kręci się wokół kamiennej przeprawy, która spina ze sobą dwa brzegi rzeki Neretwy. Pierwotna konstrukcja powstała w 1566 r. i przez 427 lat swojej historii przetrwała szereg wojennych zawirowań. Do czasów wojny z lat 90. XX wieku.
Stąpając współcześnie po Starym Moście w Mostarze nie spacerujemy po oryginalnej konstrukcji. Ta runęła do wód rzeki Neretwy dokładnie 9 listopada 1993 r., ulegając 60 pociskom i ładunkom wybuchowym wymierzonym w most przez chorwacką armię, która atakowała wtedy wschodnią część miasta.
Poza stosem kamieni, do rzeki runęło ponad 400-letnie, otomańskie dziedzictwo kulturowe, co bardzo osłabiło morale walczących Boszniaków.
Most był symbolem jedności ludności, która zamieszkiwała Mostar przez setki lat. Przed toczącą się tu w latach 1993-1994 wojną, struktura ludności przedstawiała się następująco: 35% stanowili Boszniacy, 34% Chorwaci i 19% Serbowie. Działania wojenne doprowadziły do wymuszonego podziału miasta na część chorwacką (katolicką) i bośniacką (muzułmańską).
Stary Most odbudowano dzięki międzynarodowemu wsparciu i otwarto 23 lipca 2004 r. Aktualnie obiekt znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
Stary Most ma 4 metry szerokości, 30 metrów długości, a jego wysokość nad lustrem wody to 24 metry. Wody rzeki Neretwy są raz na jakiś czas mącone przez zeskakujących z mostu śmiałków.
Warto wiedzieć:
- Skoki ze Starego Mostu to aktywność lokalnych mieszkańców, która przyciąga nad Neretwę tysiące turystów. Powstał nawet ciekawy taryfikator – aby śmiałek zdecydował się na skok “na nogi”, musi zebrać od widzów 20€. Jeśli chcemy, aby w rzece wylądował “na główkę”, zarobek musi wynieść min. 100€.
- Dobrym punktem obserwacyjnym na skaczących z mostu jest restauracja Karma położona po zachodniej stronie mostu.
- Na Starym Moście co roku odbywają się zawody z serii Red Bull Cliff Diving World Series. Mostar odwiedzają wtedy tłumy osób zainteresowanych formą mistrzów w skokach do wody.
- Niezbyt to rozsądne, ale powierzchnię mostu pokryto bardzo śliskimi kamieniami (a może to turyści je tak wyślizgali?), więc japonki albo inne, kiepskie obuwie to niezbyt dobry pomysł podczas spaceru po Starym Moście. Napierający tłum i kiepska przyczepność mogą prowadzić do bliskiego spotkania z kamieniami – a to już niezbyt przyjemne.
- Tuż po zejściu ze Starego Mostu na zachodnią część miasta, rozejrzyjcie się w poszukiwaniu kamienia z napisem “don’t forget ’93”, który ma przypominać o tragicznej historii miasta i skutkach wojny.
Gdzie zrobić najlepsze zdjęcia Starego Mostu?
Na szczęście większość punktów widokowych na most jest bezpłatna. Moje ulubione to plaża pod Starym Mostem i restauracja Karma, z której dobrze widać skoczków szykujących się do skoku w wody Neretwy.
- minaret meczetu Koski Mehmed Pasha – trzeba opłacić bilet wstępu na wieżę,
- most Lučki – za darmo,
- plaża pod Starym Mostem – za darmo,
- restauracja Karma (linkowałem do niej wyżej) – świetnie miejsce na wypicie chłodnego piwa lub bośniackiej kawy z widokiem na most,
- wieża Tara (Muzeum Starego Mostu) – tylko z biletem do muzeum,
- ulica Kujundžiluk – za darmo.
Co zrobić przed wyjazdem do Bośni i Hercegowiny?
1. Noclegi: zarezerwuj hotele z wyprzedzeniem, żeby mieć duży wybór.
2. Ubezpieczenie: Sprawdź za darmo koszty i wykup polisę przed wyjazdem.
3. Wymiana waluty: możesz płacić i wypłacać pieniądze polską kartą, ale taniej będzie z kartą Curve.
4. Wynajem samochodu: wypożycz auto i zobacz więcej w krótszym czasie.
5. Wycieczki po Bośni: sprawdź dostępne wycieczki i przeżyj na urlopie coś niezapomnianego.
2. Meczet Koski Mehmed Pasha
Meczet Koski Mehmed Pasha to najbardziej okazały budynek zachodniego brzegu rzeki Neretwy. Obiekt powstał w 1618 r., ale wojna nie pozwoliła mu przetrwać do czasów współczesnych. To, co widzimy aktualnie w Mostarze, to wierna odbudowa meczetu.
Co rzadkie dla meczetów, w przypadku tego budynku możliwe jest wdrapanie się po stromych, klaustrofobicznych schodach na taras minaretu, z którego dawniej muezzin nawoływał 5 razy dziennie do modlitwy. Zapewnia jeden z najlepszych widoków na Stary Most (chociaż widok z mostu Lučki też jest niczego sobie).
3. War Photo Exhibition i Muzeum Starego Mostu
Obie atrakcje Mostaru znajdują się przy Starym Moście – przy jego przeciwległych przyczółkach. War Photo Exhibition to znajdująca się w zachodniej części miasta kolekcja ok. 50 zdjęć, które wykonał jeden autor – nowozelandzki fotograf Wade Goddard.
Jako reporter odwiedził kilkukrotnie Mostar w czasie trwania działań wojennych i w kadrach w bardzo wymowny sposób pokazał codzienność mieszkańców miasta w tamtych czasach. Na jego fotografiach widać również pozostałości po zniszczonym Starym Moście.
We wschodniej części miasta znajduje się Muzeum Starego Mostu – oddział Muzeum Hercegowiny, który zajmuje wieżę Tara tuż przy brzegu Neretwy.
Ekspozycja opowiada historię budowy mostu w XVII w., jego zniszczenie w czasie wojny w latach 1993-1994 r., plany odbudowy oraz codzienność – już po wpisie Starego Mostu na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Czuję ciarki na plecach gdy czytam o wojnie, która działa się również w 1993 r. – w roku mojego urodzenia. Szczyt wieży Tata to punkt widokowy, który jak na dłoni prezentuje zabudowania starej części Mostaru.
4. Krzywy Most (Kriva Cuprija)
Most Kriva Cuprija (czyli Krzywy Most) to nieco starszy, ale jednocześnie znacznie mniej okazały brat Starego Mostu. Zabytek powstał ok. 1558 r., aby pokonać naturalną przeszkodę w postaci niewielkiej rzeki Radobolja.
Niestety, pomimo, że przetrwał działania wojenne, to nieco przez nie osłabiony uległ zniszczeniu podczas powodzi w ostatni dzień 1999 r. Odbudowano go po dwóch latach i współcześnie cieszy oko będąc bardzo fotogenicznym obiektem otoczonym przez kamienne domy i zieleń.
5. Wieża Pokoju (Mostarski Zvonik Mira, Peace Bell Tower)
Raczej pomijane w przewodnikach, a całkiem ciekawe miejsce do zobaczenia Mostaru z góry. Aby dotrzeć do wieży, trzeba wejść wgłąb zachodniej części miasta.
Wejście, a raczej wjazdo-wejście wiąże się z niewielką opłatą. Część drogi na górę pokonuje się windą, ale ostatnie metry (całkiem ich sporo) trzeba pokonać pieszo. Niestety, miasto trzeba oglądać przez szyby. Dobrze widać tu ciekawe położenie Mostaru, niską zabudowę miasta i otaczające go wzgórza.
Wieża nie cieszy się tak wielkim zainteresowaniem turystów jak np. minaret meczetu Koski – w końcu nie widać stąd ani kawałka Starego Mostu. Z drugiej strony na pewno nie będzie tu tak wielu turystów jak w centralnej części Mostaru. Polecam w ramach spaceru po obiedzie. ;)
6. Atrakcje w okolicach Mostaru
Jeśli planujecsz zatrzymać się w Mostarze na dłużej niż jeden dzień, polecam wyjechać poza miasto i zobaczyć przynajmniej jedną z bardzo znanych atrakcji turystycznych tych okolic. Możesz samodzielnie zorganizować taką wycieczkę albo skorzystać z ofert lokalnych biur turystycznych z lokalnymi przewodnikami.
Do najpopularniejszych kierunków należy wodospad Kravica, a wycieczką tam można połączyć z klasztorem Blagaj i piękną wsią Počitelj. Niżej możesz znaleźć kilka dostępnych propozycji jednodniowych wycieczek z Mostaru.
Wodospady Kravica
Jedna z głównych, a przez to najbardziej obleganych atrakcji, jakimi może się pochwalić Bośnia i Hercegowina. Kravica to zespół wodospadów rozciągających się na długości 100 metrów i wysokich na 25 metrów.
Jak dojechać z Mostaru do wodospadów Kravica: najwygodniej samochodem, którym pokonamy 43-kilometrową trasę w mniej niż godzinę. Nie dojedziemy tam bezpośrednim autobusem z Mostaru – trzeba wysiąść w Ljubuški lub w Medziugorie, a dalej skorzystać z taksówki.
Tekke w Blagaj
Blagaj przyciąga turystów z dwóch powodów. Znajdują się tu źródła rzeki Buna oraz tekke, czyli klasztor derwiszów. Miejsca niebywale fotogeniczne i warte odwiedzenia – choćby przez to, że są tak blisko Mostaru. Do wnętrza jaskini, z której wypływa Buna, można wpłynąć wynajętą łódką.
Jak dojechać z Mostaru do Blagaj: trasa liczy niespełna 14 km i można ją przebyć autobusami miejskimi. Odjeżdżają one z przystanku Španski trg – linie 10, 11 i 12.
Medziugorie (Međugorje)
Atrakcja spoza kręgu moich zainteresowań, tym niemniej warto wspomnieć o niej w kontekście miejsc wartych do zobaczenia w okolicach Mostaru. Medziugorie to niewielkie miasteczko, o którym świat usłyszał dzięki niepotwierdzonym przez kościół katolicki objawieniom maryjnym. Centralnym punktem miasta jest plac z kościołem św. Jakuba.
Jak dojechać z Mostaru do Medziugorie: trasa z Mostaru liczy 26 km. Między tymi miejscowościami kursuje codziennie kilka autobusów. Bilet kosztuje 4 BAM (9 zł), a podróż zajmuje ok. 40 minut.
Ślady wojny w Mostarze – ulica Maršala Tita, Razvitak
Zaraz po tym, gdy Bośnia i Hercegowina ogłosiła w 1992 r. niepodległość od Jugosławii, kraj ogarnęła wojna. Mostar był początkowo areną walki Bośniaków i Chorwatów z Serbami, jednak po roku zwarli się również chorwaccy katolicy i bośniaccy muzułmanie.
Od 1993 r. walki stały się niesamowicie brzemienne w skutkach dla mieszkańców Mostaru i miejskiej zabudowy. Zburzono prawie wszystkie meczety i zabytki osmańskiej architektury.
Rzeka Neretwa i mosty na niej – dawniej symbol jedności chrześcijan, muzułmanów i prawosławnych (lub według klucza narodowego: Chorwatów, Bośniaków i Serbów) stały się linią podziałów etnicznych. Chorwaci przemocą wypędziły ludność muzułmańską na jedną stronę rzeki.
Pomimo szerokiej pomocy finansowej Unii Europejskiej, miasto nadal nie odbudowały wszystkich zniszczeń tej wojny. Szczególnie wymowny jest obraz, który zastaniemy przy ulicy Maršala Tita. Ta część miasta jest często omijana przez turystów, którzy prą wprost w kierunku Starego Mostu.
Co trzeci, czwarty, a czasami co drugi budynek nosi tutaj ślady po pociskach. Wiele obiektów to ceglane wydmuszki, z których zostały tylko uszkodzone ściany – bez okien i dachów.
Przy tej ulicy znajdziemy dawne centrum handlowe Razvitak. Budynek pozostaje zamknięty od czasów wojny, podczas której uległ znacznym uszkodzeniom.
Uwagę przyciąga ciekawa fasada budynku. Istnieją plany odbudowy budynku i ożywienia tej dzielnicy Mostaru – na razie jednak Razvitak to jedna z wielu ofiar bałkańskiej wojny.
Ślady wojny w Mostarze są wiecznie żywe również przy Placu Hiszpańskim (Španski trg), gdzie stoją ruiny banku Ljubljanska Banka.
Gdzie spać w Mostarze? Propozycje noclegów
Jeśli planujecie wyłącznie spacer po Mostarze i zwiedzanie głównych zabytków, zostawanie na noc w mieście nie będzie konieczne. Warto jednak skorzystać z bliskości innych atrakcji i ruszyć w ich kierunku rano, chwilę po obejrzeniu wschodu słońca ze Starego Mostu. Ceny wynajmu całych apartamentów są niewiele niższe niż ceny za hostel – jeśli więc nie zależy Wam na międzynarodowej integracji, polecam wynajem całego mieszkania.
Jak zaplanować sobie czas w Mostarze? Krótkie wycieczki z przewodnikami
Niedawno odkryłem nową formę zwiedzania kolejnych krajów na własną rękę – korzystanie z jednodniowych wycieczek prowadzonych przez lokalnych przewodników. To dobra opcja, żeby rozszerzyć sobie zakres samodzielnie organizowanych podróży. W czasie takich wypadów możesz porozmawiać z lokalnym przewodnikiem, poznać kulturę i wiadomości z pierwszej ręki o tym, jak wygląda życie w danym kraju.
Wybrałem poniżej kilka propozycji najpopularniejszych wycieczek z przewodnikami po Gruzji. Do wyboru jest sporo opcji – poza tradycyjnymi wycieczkami pieszymi z przewodnikiem, jest sporo aktywności w naturze, wycieczek w góry, zwiedzania malowniczych kanionów. Jeśli nie planujesz wynajmowania samochodu, skorzystanie z takiej wycieczki brzmi jak dobry pomysł.
Gdybym miał podpowiedzieć Ci kilka ciekawych wycieczek, wziąłbym na pewno pod uwagę:
- jednodniowy wyjazd do Kachetii z degustacją siedmiu rodzajów wina, w czasie którego zwiedzisz słynny winiarski region Gruzji,
- zwiedzanie jaskiń i rejs po kanionach w okolicach Kutaisi, co da się zaplanować samodzielnie, ale wymaga więcej czasu i organizacji niż skorzystanie z gotowej wycieczki z przewodnikiem,
- podróż do monastyru Dawit Garedża i Tęczowych Gór, które to rejony są niedostępne dla osób niedysponujących samochodem – a widoki są tutaj niesamowite.
Gdzie zjeść w Mostarze? Polecane restauracje
Po zwiedzaniu atrakcji Mostaru warto znaleźć czas na lokalne przysmaki. Najpopularniejsze są tu zdecydowanie: ćevapčići, czyli paluszki z mielonego mięsa oraz pljeskavica – grillowany kotlet z posiekanego mięsa.
Polecam przede wszystkim:
- National Restaurant Cevabdzinica Tima – Irma: mój absolutny numer jeden w Mostarze. Świetna, wyluzowana obsługa, bardzo szybko podana, smaczna pljeskavica i dostępne lokalne piwo. Ceny niewygórowane.
- Restoran Lagero: miejsce niezbyt tanie, ale gwarantujące dobrą jakość, a przede wszystkim świetny widok na Stary Most z tarasu restauracji.
- Caffe Bar Fratello: świetnie miejsce na dobrą kawę po intensywnym zwiedzaniu Mostaru.
Jak dojechać do Mostaru?
Mostar sam w sobie rzadko bywa celem wycieczek – polscy turyści odwiedzają go zazwyczaj przy okazji podróży nad wybrzeże Adriatyku.
Samochodem
Mostar jest dobrze skomunikowany z innymi miastami Bośni i Hercegowiny. Łatwo tu dojechać również z chorwackiego wybrzeża. Przy okazji można zatrzymać się po drodze w Medziugorie i zaplanować zwiedzanie tej bośniackiej atrakcji.
Niedaleko stąd do popularnych miejsc turystycznych Chorwacji:
- Makarska – Mostar: 90 km,
- Dubrownik – Mostar: 130 km,
- Split – Mostar: 160 km,
- Zadar – Mostar: 290 km.
Parkowanie w Mostarze w szczycie sezonu może być wyzwaniem, bo w mieście pojawia się wielu turystów chcących zobaczyć Stary Most i zatrzymać się gdzieś “na chwilkę”.
Pociągiem z Sarajewa
Linia kolejowa z Sarajewa do Mostaru i dalej do Capljiny to jedna z najpiękniejszych linii kolejowych w Europie. Na trasie do Mostaru przejeżdżamy przez aż 99 tuneli i 65 mostów. Rzeka Neretwa wygląda z okna pociągu tak zjawiskowo, że podróż pociągiem staje się sama w sobie atrakcją turystyczną.
Dość kiepsko jest z rozkładem jazdy pociągów. We wrześniu 2019 r. pociągi do Mostaru odjeżdżały z Sarajewa o godz. 7:15 i 16:49. W drogę powrotną pociągi wyruszają z Mostaru o 6:39 i 17:05. My przyjechaliśmy tutaj na jednodniową wycieczkę i musieliśmy chwilę poczekać na powrotny, opóźniony kilkanaście minut pociąg do Sarajewa.
Podróż zajmuje niespełna 2 godziny i mija w bardzo (!) komfortowych warunkach. Pociągi obsługują nowoczesne, hiszpańskie składy Talgo, które mogą rozwijać prędkość nawet 250 km/h. Bośniacka infrastruktura pozwala jednak na maksymalnie 80-90 km/h, ale przez piękne widoki za oknem nawet trochę nie szkoda dość niewielkiej prędkości.
Autobusem z Sarajewa lub Dubrownika
Między Mostarem a Sarajewem kursuje codziennie kilka autobusów. Odjeżdżają z dworca autobusowego w stolicy Bośni, który znajduje się tuż obok dworca kolejowego. Najtańsze połączenia oferuje firma Globtour. Za pośrednictwem strony BalkanViator można kupić bilety za 5 €.
Podobną siatkę połączeń znajdziemy na trasie Dubrownik – Mostar. Bilety kosztują (stan na październik 2019 r.) 15 €, a przejazd zajmuje 3 godziny. BalkanViator pokazuje, że dziennie możemy liczyć na 3 połączenia na tej trasie.
Samolotem na lotnisko w Mostarze
Lotnisko w Mostarze znajduje się niespełna 8 kilometrów od Starego Mostu. To międzynarodowy port lotniczy, chociaż wygląda bardzo kameralnie.
Do portu lotniczego w Mostarze nie dolatują na razie znane europejskie tanie linie lotnicze jak Ryanair czy Wizzair. Siatka połączeń jest dość uboga, ale można się tu dostać z Dusseldorfu, Stuttgartu i Zagrzebia.
Lotnisko w Mostarze nie jest połączone z miastem żadnymi stałymi liniami komunikacji publicznej. Trzeba sobie radzić samemu – zamawiając taksówkę lub wypożyczając samochód.
Co jeszcze powinieneś przeczytać?
Podróż do Bośni i Hercegowiny i zwiedzanie Sarajewa i Mostaru to podróż w głąb ciągle świeżej historii Bałkanów. Mostar to miasto nie tylko piękne, ale również przesiąknięte historią, z której powinniśmy wyciągnąć jak najwięcej wniosków. Życzę Ci udanego zwiedzania najciekawszych atrakcji Mostaru!