Park Krajobrazowy Chełmy: 22 miejsca, które warto zobaczyć w Krainie Wygasłych Wulkanów

Park Krajobrazowy Chełmy to wciśnięte między Złotoryję i Jawor unikatowe miejsce na mapie Dolnego Śląska. Pośród niewysokich wzgórz znajdziesz malownicze wąwozy, formy skalne i osobliwości przyrody, wieże widokowe, a nawet winnice i… wygasłe wulkany będące częścią Krainy Wygasłych Wulkanów. Atrakcji Parku Krajobrazowego Chełmy i Pogórza Kaczawskiego wystarczy na jeden dzień, weekend a nawet kilka dni intensywnego zwiedzania.

Co znajdziesz w artykule?

• powody, dla których na Dolnym Śląsku roi się od wygasłych wulkanów,
• mapkę najważniejszych atrakcji Parku Krajobrazowego Chełmy i jego okolic,
• ciekawe miejsca na Dolnośląskim Szlaku Piwa i Wina, które warto odwiedzić przy okazji zwiedzania tych terenów,
• listę najważniejszych atrakcji i miejsc, które warto zobaczyć w Parku Krajobrazowym Chełmy,
• wskazówki dotyczące noclegów i dojazdu do tej części Dolnego Śląska.

Skąd wulkany w Krainie Wygasłych Wulkanów? Czy warto przyjechać do Parku Krajobrazowego Chełmy?

Park Krajobrazowy Chełmy i Pogórze Kaczawskie to część większego obszaru pełnego atrakcji turystycznych – Krainy Wygasłych Wulkanów. Poza północną częścią, po której powędrujemy, wygasłych wulkanów możesz też szukać na południu, w Górach Kaczawskich. W Krainie Wygasłych Wulkanów ujawniają się aż trzy okresy dawnej aktywności wulkanicznej na Dolnym Śląsku. Ten najstarszy zaczął się niewyobrażalne 500 milionów lat temu.

Teren pokrywało wtedy morze, a wulkany wybuchały i zastygały pod wodą, tworząc skały bazaltowe. Ich współczesną formę możesz teraz obejrzeć np. w bogatym w geologiczne atrakcje Wąwozie Myśliborskim w Parku Krajobrazowym Chełmy, do którego Cię za chwilę zabiorę.

Druga aktywność wulkanów przypadła “niewiele” później, bo ok. 300 milionów lat temu. Wtedy wulkany przypominały już te, które mamy w swojej świadomości – miały charakterystyczne stożki, a lawa rozlewała się z nich na okolicę, tworząc m.in. kolorowe agaty. Ostatni okres aktywności wulkanów na Dolnym Śląsku trwał między 35 a 15 milionami lat temu.

Podłużne, bazaltowe skały, które zobaczysz na niektórych zdjęciach, to pozostałości dawnych kominów wulkanów z tych czasów. ;) Od 1992 r. obszar między Złotoryją, Świerzawą, Bolkowem i Jaworem jest chroniony przez Park Krajobrazowy Chełmy. My dodatkowo wyskoczymy nieco dalej, na północny zachód, żeby dotrzeć do kilku ciekawych atrakcji.

Na Dolnym Śląsku dzieje się wiele dobrego w dziedzinie lokalnej produkcji piwa i wina. Do Dolnośląskiego Szlaku Piwa i Wina, który łączy rzemieślniczych browarników i winiarzy, należą dwie winnice i winiarnie z okolic Parku Krajobrazowego Chełmy:

• Winnica Kindler w Uniejowicach,

• Winnica Agat w Sokołowcu.

Wino w winnicach Kindler i Agat powstaje w stylu rzemieślniczym – z winogron rosnących tuż obok winiarni, zbieranych osobiście przez właścicieli winnicy. Gdy jesienią wędrowałem po stokach porośniętych winoroślami to wiedziałem, że już za jakiś czas wypiję wino powstałe właśnie z nich.

Tym milsze to uczucie, że moje wcześniejsze skojarzenia z produkcją wina nigdy nie miały nic wspólnego z Polską. Okazuje się jednak, że Dolnoślązacy mogą tworzyć wino, którego nie powinniśmy się wstydzić ani w Polsce, ani w Europie.

Zabiorę Cię w odwiedziny do tych winnic, abyś sam zdecydował, czy skusisz się na lampkę lokalne wytwarzanego trunku. Zwiedzanie Dolnego Śląska przez pryzmat wina i piwa może być urozmaiceniem dla podróżników. Sporo winnic znajdziesz w okolicy Sobótki i Ślężańskiego Parku Krajobrazowego, Wzgórz Trzebnickich, ale też w rejonie Przemkowa i Głogowa.

Skoro wiemy już więcej o parku i jego okolicy oraz znamy powody, dla których można tu znaleźć tam skoro wulkanicznych pozostałości, bierzemy się za zwiedzanie najważniejszych atrakcji Parku Krajobrazowego Chełmy i Krainy Wygasłych Wulkanów.

1. Kraina Wygasłych Wulkanów

Sama Kraina Wygasłych Wulkanów to wykorzystywana w celach promocyjnych nazwa obszaru, który łączy w sobie Góry Kaczawskie i Pogórze Kaczawskie. Znaczącym fragmentem tego zakątka Dolnego Śląska jest położony na północnym wschodzie Park Krajobrazowy Chełmy. Nagromadzenie dawnych wulkanów na tym obszarze jest imponujące.

W granicach Krainy znajdziesz kilka ciekawych miast, jak chociażby Złotoryję z Kopalnią Złota “Aurelia” czy Jawor ze znajdującym się na liście światowego dziedzictwa UNESCO Kościołem Pokoju. Dodatkowo Geopark Kraina Wygasłych Wulkanów ubiega się o członkostwo w światowej sieci geoparków UNESCO.

Jeśli mu się uda, na pewno zwiększy to zainteresowanie zagranicznych turystów tym unikalnym zakątkiem Dolnego Śląska. Byłby to pierwszy taki geopark na Dolnym Śląsku i trzeci, obok Geoparku Świętokrzyskiego i Geoparku Łuk Mużakowa, w Polsce.

Pamiętaj, że Kraina Wygasłych Wulkanów to obszar znacznie większy od Parku Krajobrazowego Chełmy. Jeśli chcesz zwiedzić go dokładnie, przeznacz na to przynajmniej 4-5 dni. Kluczowe atrakcje tej krainy znajdziesz jednak w dalszej części artykułu.

2. Rezerwat przyrody “Wąwóz Myśliborski”

W leżącym we wschodniej części Parku Krajobrazowego Chełmy rezerwacie przyrody “Wąwóz Myśliborski” natura uwiła sobie malownicze gniazdko. Najważniejszymi atrakcjami są ciekawe formy geologiczne związane z wulkaniczną przeszłością tego miejsca.

Rezerwat przyrody utworzono tutaj, żeby chronić szczególny gatunek rzadkiej paproci, którą nazywa się języcznikiem zwyczajnym. Na Dolnym Śląsku nie ma innego miejsca, w którym występuje. Wartościowych roślin jest jednak w rezerwacie znacznie więcej, np. paprotnik kolczysty czy jemioła jodłowa.

Turyści pojawiają się tutaj nawet w środku tygodnia, aby obejrzeć geologiczne wspomnienia odległych czasów, w których okoliczny teren znajdował się pod wodą. Wybuchające wtedy, podwodne wulkany wypuszczały lawę, która szybko zastygała tworząc skały, z których słynie dzisiaj Wąwóz Myśliborski.

Tablice edukacyjne opowiadają o różnych rodzajach skał, które spotkasz w wąwozie – zieleńcach, łupkach zieleńcowych, diabazach. Trafisz na łącznie 12 przystanków tej ścieżki, m.in. przy skale Maczuga czy Skale Olbrzyma. Przez środek wąwozu przepływa potok Jawornik, a ścieżki przebiegające przez rezerwat przecinają ten potok małymi, drewnianymi mostkami.

Dookoła pełno jest nie tylko skał wulkanicznych, ale też pięknej natury ożywionej. Wszystko wygląda bajkowo – pnie porasta gęsty mech, a dookoła sporo jest grzybów, które rosną nawet na powalonych pniach drzew. Przyda się zabranie ze sobą butów ze stabilną podeszwą, bo może tu być miejscami dość ślisko. Nawet kilka dni po deszczu w wąwozie może być wilgotno.

Spacer przez wąwóz nie jest wymagający, dlatego chętnie pojawiają się tutaj rodziny z dziećmi. Możesz dotrzeć tutaj żółtym szlakiem z Myśliborza albo dojechać do Jakuszowej i dojść do wąwozu krótkim szlakiem czarnym. Od czarnego szlaku odbija ścieżka dydaktyczna, która wiedzie przez sam środek rezerwatu.

3. Rataj i Małe Organy Myśliborskie

Myślibórz to baza wypadowa nie tylko do Wąwozu Myśliborskiego, ale też do leżącego na wschód od niego wzniesienia Rataj, przez miliony lat będącego wulkanem. Przy dawnym kominie wulkanicznym nie przegapisz 40-metrowej ściany złożonej z bazaltowych słupów – to właśnie Małe Organy Myśliborskie.

To, co kojarzy nam się z wulkanem, czyli stożek wulkaniczny i krater, przez kilka ostatnich milionów lat uległo erozji i niestety nie przetrwało na Rataju. To, co zostało dzisiaj z dawnego wulkanu to tzw. nek, czyli wzniesienie zbudowane z zastygłej lawy, która stawiła czoło niszczącym procesom erozyjnym. Nie ma więc zagrożenia, że przez nieuwagę wpadniesz do głębokiego krateru. ;)

Na wzniesieniu odnaleziono pozostałości po XIII-wiecznej warowni. Większość śladów po jej obecności zatarła działalność kamieniołomu, ale da się jeszcze odnaleźć w terenie fragmenty dawnych murów. Wejście na Rataj nie powinno być wyzwaniem. Szczyt wznosi się na wysokość 350 m n.p.m., a różnica wysokości do pokonania z poziomu ulicy w Myśliborzu to raptem 100 metrów.

Trasa z Myśliborza to fragment ścieżki edukacyjnej Szlakiem Salamandry, dlatego po drodze możesz liczyć na tablice informacyjne opowiadające m.in. o geologii tego terenu.

4. Wieża widokowa na Bazaltowej Górze

Wprawieni wędrowcy mogą nie wracać z Rataja do Myśliborza, tylko iść dalej szlakiem czerwonym. Po niecałej godzinie wędrówki dojdą do wieży widokowej na Bazaltowej Górze, z której zasadniczo niewiele widać. ;) I tak warto tu jednak dotrzeć, bo budowla jest ciekawa architektonicznie i w czasach, gdy powstawała, gwarantowała świetny widok na okolicę.

Wieża widokowa o kolistym kształcie, który przypomina trochę dom Muminków, powstała na wzgórzu w 1906 r. i wtedy pozwalała na dobrą obserwację okolicy. Okoliczne drzewa urosły, zasłaniając widok ze wszystkich stron oraz powodując, że wieża widokowa stała się wieżą niewidokową. Zainteresowanie nią turystów mocno spadło, a dzięki temu przez większość dnia będziesz mógł ją mieć tylko dla siebie.

Przed remontem w 1994 r. wieża miała dodatkowe piętro, ale nawet ono na niewiele by się dzisiaj przydało. Współcześnie z wieży można podziwiać drzewa, które są od niej przynajmniej o połowę wyższe. Rzadka i wyjątkowa perspektywa, jak na wieżę widokową. Wstęp na budowlę na Bazaltowej Górze jest bezpłatny.

Idąc z wieży widokowej na południe, w kierunku szlaku czerwonego, trafisz na punkt widokowy z przepiękną panoramą. Teren robi się tutaj płaski, więc widok jest rozległy i niczym nie przesłonięty.

Nie zaskoczę Cię pewnie, że Bazaltowa Góra to kolejne ze wzniesień o wulkanicznej przeszłości, które jest ważną atrakcją Krainy Wygasłych Wulkanów. Bazaltowe słupy widać dobrze poniżej punktu widokowego, tuż przy czerwonym szlaku prowadzącym w kierunku Kłonic. Dawniej działała tutaj kopalnia bazaltu.

5. Pałac w Kłonicach

Po zejściu z wieży widokowej na Bazaltowej Górze i przejechaniu kilkuset metrów dotrzesz do wsi Kłonice. Polecam Ci podróż tam z dwóch powodów – wieży widokowej na wzgórzu Radogost i uroczego, znajdującego się w prywatnych rękach pałacu.

Pierwsze wcielenie pałacu powstało w Kłonicach w XVI wieku. Wtedy był to dwór renesansowy, ale pod koniec XIX wieku przebudowano go i rozbudowano. We frontowej części pałacu zwróć uwagę na zbudowaną na planie kwadratu wieżę.

Pałacu niestety nie można zwiedzać od środka, zostanie Ci więc obejrzenie jego frontowej elewacji. I o ile może nie warto przyjeżdżać do Kłonic tylko z jego powodu, to połączenie wizyty pod pałacem z wycieczką na pobliską wieżę widokową to już dobry pomysł.

Będąc pod pałacem, rozejrzyj się dookoła. Część budynków to dawne zabudowania kompleksu pałacowego. Niektóre ściany są uroczo porośnięte przez bluszcz, więc na jesień uderzają po oczach feerią barw. Spod pałacu blisko już do czerwonego szlaku, który zaprowadzi Cię do kolejnej atrakcji Parku Krajobrazowego Chełmy – wieży widokowej Radogost.

6. Wieża widokowa Radogost w Kłonicach

Wywołana już do tablicy wieża widokowa na wzgórzu Radogost w Kłonicach to obiekt, którego historia zaczęła się w końcówce XIX wieku. Powstała – jak to w zwyczaju w Krainie Wygasłych Wulkanów – na dawnym wulkanie, którego cofający się lądolód “skrócił” miliony lat temu prawdopodobnie o aż połowę.

22-metrowa wieża widokowa zbudowana jest na planie koła i wygląda podobnie do tej z Bazaltowej Góry. Trochę przypomina mi dom Muminków. Jeśli oglądałeś tę bajkę, to skojarzenia są automatyczne. No przynajmniej dla mnie. ;)

Z otwartej galerii na szczycie wieży, do której prowadzą oplatające jej obwód schody, świetnie widać pasmo Sudetów i spory kawałek Dolnego Śląska. Na górze bywa wietrznie, więc jesienią warto mieć już ze sobą ciepłą czapkę i szalik. Z Kłonic prowadzi tu dobrze wyznakowany, liczący sobie raptem 800 metrów szlak.

7. Wieża widokowa na górze Zawodna w Gozdnie

Wież widokowych na terenie Parku Krajobrazowego Chełmy nie brakuje. Kilka z nich zdążyło już przegrać walkę z szybko rosnącym lasem i zostało zasłonięte przez drzewa. Do takich wież nie zalicza się jednak ta w Gozdnie – z niej widoki są nadal imponujące.

Obok wieży widokowej na Radogoście, ta na Zawodnej oferuje najrozleglejsze widoki nie tylko na Pogórze Kaczawskie, ale również na Karkonosze, Rudawy Janowickie i Góry Kamienne. Jak na dłoni widać też Ostrzycę, o której opowiem Ci już za chwilę.

A przy okazji nie ma na niej tłumu turystów, bo jako atrakcja powstała dopiero w 2018 r. nie zdobyła jeszcze dużej popularności. Spróbujmy razem to zmienić, popularyzując to miejsce.

Na krótkiej ścieżce prowadzącej na Zawodną znaleźliśmy masę pięknych roślin, w tym rozłożystych paproci. Jeśli nie będziesz się spieszył to polecam rozglądanie się i podziwianie m.in. sporych mrowisk, które powstały tuż obok ścieżki.

8. Organy Wielisławskie na Wielisławce

Organy Wielisławskie to jedna z najbardziej charakterystycznych atrakcji zarówno Parku Krajobrazowego Chełmy, jak i całej Krainy Wygasłych Wulkanów. Turyści odwiedzają i doceniają to miejsce już od XVIII wieku. Wtedy ustała tutaj działalność górnicza nastawiona na poszukiwanie rud polimetalicznych (czyli składających się z więcej niż jednego metalu).

Organy Wielisławskie to grupa spektakularnych spękań, które są zastygłą lawą, pochodzącą z wybuchu wulkanu mającego miejsce ok. 270 milionów lat temu. Sam fakt, że możemy stanąć u stóp pamiątki tak odległych czasów sprawiło, że miałem trochę gęsiej skórki.

Słupy zasygniętej lawy o średnicy ok. 20-30 cm naturalnie ułożyły się jeden przy drugim. To powoduje, że kształtem przypominają kościelne organy – i stąd cała tajemnica ich nazwy.

Żółty szlak i odchodząca od niego ścieżka zaprowadzą Cię na sam szczyt Wielisławki, w której wulkanicznym masywie znajdują się Organy Wielisławskie. Na górze istnieją jeszcze pozostałości średniowiecznego zamku i punkt widokowy. Nie zobaczysz z niego jednak Organów – je trzeba oglądać z drogi ciągnącej się nad rzeką Kaczawą.

Cały masyw możesz obejść poprowadzoną dookoła Wielisławki i Gajowej ścieżką przyrodniczo-geologiczną “Wokół Wielisławki”. Plotki mówią, że we wnętrzach Wielisławski ukryto tzw. Złoto Wrocławia, czyli skarb wywieziony przez Niemców pod koniec II wojny światowej. Legendę potraktowano na tyle poważnie, że jeszcze w latach 80. XX wieku prowadzono tutaj oficjalne, rządowe poszukiwania. Skarbów nie odnaleziono.

Niedaleko tej atrakcji, tuż przy drodze ze Świerzawy do Złotoryi, działa hotel i restauracja Młyn Wielisław, który zajmuje dawne, odnowione budynki młyna.

Możesz zatrzymać się tam na noc i rano ruszyć na dalszy podbój Parku Krajobrazowego Chełmy. Tuż przy hotelu znajduje się Jaskinia Wielisławska, czyli dawna sztolnia działającej do XVIII wieku kopalni.

9. Ostrzyca i rezerwat przyrody “Ostrzyca Proboszczowicka”

Ostrzyca to szczyt, który łatwo zapada w pamięć. To najwyższe wzniesienie Pogórza Kaczawskiego o wysokości 501 m n.p.m., ale to nie wysokość przyciąga uwagę turystów. Charakterystyczna jest jej spiczasta, stożkowa sylwetka, która stała się symbolem Krainy Wygasłych Wulkanów i okolic Parku Krajobrazowego Chełmy.

To, jak współcześnie wygląda Ostrzyca, to tylko pozostałość po dawnym, masywnym wulkanie. Miliony lat erozji doprowadziły do tego, że zachował się wyłącznie nek, czyli fragment dawnego komina wulkanicznego powstały z zastygniętej lawy.

Wybitność Ostrzycy dobrze podkreśla dość płaskie, najbliższe otoczenie góry. Szczyt dobrze widać z okolicznych punktów i wież widokowych, np. z tej na górze Zawodna. Widok Ostrzycy umila też zwiedzanie Winnicy Agat w Sokołowcu, do której już niedługo się przeniesiemy.

Na szczyt możesz się wdrapać po kamiennych schodach, które przecinają utworzony w 1962 r. rezerwat przyrody “Ostrzyca Proboszczowicka”. Pamiętaj, że ta nazwa dotyczy tylko rezerwatu – sam szczyt to wyłącznie “Ostrzyca”, bez przymiotnika “proboszczowicka”.

A właśnie – należy Ci się lokalna legenda, w której znaczącą rolę miała odegrać Ostrzyca! Mówi się, że swego czasu tzw. schwenkweldyści, czyli wyznawcy doktryny religijnej autorstwa żyjącego na przełomie XV i XVI wieku Kaspara Schwenkdelda, mieli zostać zebrani do wielkiego worka przez samego diabła.

Gdy byli już w drodze do swojego ponurego przeznaczenia, czyli do piekielnych czeluści, worek zahaczył o szpic Ostrzycy i z racji jej kształtu rozdarł się. Uwolnieni wyznawcy rozeszli się po terenie dzisiejszej Krainy Wygasłych Wulkanów i żyją na niej do dzisiaj. Może spotkasz któregoś w czasie zwiedzania.

10. Winnica Agat w Sokołowcu

Kraina Wygasłych Wulkanów i Park Krajobrazowy Chełmy ma swoich reprezentantów na Dolnośląskim Szlaku Piwa i Wina, który zrzesza lokalne browary i winiarnie. Jednym z dwóch miejsc, które miłośnicy wina (ale też młodzi adepci tej sztuki) muszą odwiedzić, jest Winnica Agat położona na wulkaniczych stokach w Sokołowcu.

Takie położenie powoduje, że odwiedziny w winnicy to też dobry pomysł dla miłośników minerałów. W okolicy roi się od agatów, ametystów i innych, górskich kryształów. Sama winnica, której zasadzanie rozpoczęło się w 2007 r., to jedyne w Polsce miejsce, gdzie winorośl rośnie na stoku wygasłego około 300 milionów lat temu wulkanu.

Wdrapując się na porośnięte winoroślą zbocza powyżej Agroturystyki “Winnica Agat”, zobaczysz zarówno panoramę Sokołowca, jak i charakterystyczny szczyt Ostrzycy w oddali.

W Winnicy Agat uprawia się winorośle:

• odmian białych: Riesling, Johaniter, Solaris, Pinot Gris,
• odmian czerwonych: Rondo, Regent, Cabernet Cortis.

Moim ulubionym winem z rocznika 2020, które miałem okazję degustować w Winnicy Agat, było wino Agat Jhr. Koniecznie spróbuj też Agat Pg i Cuvée i zdecyduj czy podzielasz mój gust. Najlepiej będzie Ci się próbowało lokalnych win przy okazji rozmów o winie z właścicielem Agata, Marcinem Kucharskim.

Zatrzymaliśmy się na noc w winnicy, a przez to mieliśmy okazję posłuchać opowieści o codzienności pracy winiarza i problemach, które czasami dotykają winnice w chłodniejszym klimacie tej szerokości geograficznej.

Dolnośląskimi winami możemy się chwalić zarówno na polskim rynku, jak i na europejskiej arenie. Coraz częściej trafiają na stoły nie tylko Polaków, ale też miłośników wina w całej Europie.

Polacy, chociaż nieprzyzwyczajeni do regularnego picia wina, coraz chętniej odwracają się od mocnych alkoholi i zaczynają gustować w lokalnych winach i piwach. Doceniamy polskie, naturalne i tworzone rzemieślniczymi metodami produkty. To bardzo budujące dla rozwoju Dolnośląskiego Szlaku Piwa i Wina.

Ciekawym okresem na odwiedziny Winnicy Agat jest wczesna jesień, gdy winorośle czekają już na zbiory i powoli kończą się zapasy zeszłorocznego wina. Dla winiarzy to gorący, najważniejszy okres roku, a od jakości zbiorów zależy smak całego rocznika.

11. Pałac w Sokołowcu Górnym

Po sąsiedzku z Winnicą Agat stoi znajdujący się w prywatnych rękach pałac w Sokołowcu Górnym. Budynek powstał w XIX wieku. Zaprojektowano go w taki sposób, żeby przypominał nieco zamek. I przez to go nie przegapisz – w oczy rzucą Ci się jego dwie strzeliste wieże. Otaczają go zabudowania dawnego folwarku.

Niestety, nie można wejść na teren pałacu ani zwiedzać jego wnętrz. Pozostaje tylko podejście pod bramę wjazdową i rzucenie okiem na jego frontową fasadę.

Krótki spacer z Winnicy Agat może być dobrym pomysłem, aby zrelaksować się po dniu pełnym atrakcji w Parku Krajobrazowym Chełmy.

12. Kaczawskie Single Tracki

W rejonie Pogórza Kaczawskiego i Gór Kaczawskich stworzono 60 km tras rowerowych o różnym poziomie trudności. Trasy singletrack są przeznaczone dla rowerzystów poruszających się na rowerach górskich MTB i wymagają doświadczenia w poruszaniu się po takich trasach. Bywają strome i kręte – i o to w nich chodzi. ;) Pogórze Kaczawskie to jeden z najbogatszych w trasy MTB regionów Dolnego Śląska.

W te okolice warto przyjechać z rowerem i w ten sposób eksplorować atrakcje Chełmów – nawet, jeśli masz do dyspozycji tylko “zwykły”, turystyczny rower. Gdybyś jednak chciał pośmigać po górach, przebieg tras MTB możesz sprawdzić na stronie internetowej Gór Kaczawskich. Popularność tras rośnie z każdym sezonem – mocno brakuje tutaj wygodnego połączenia kolejowego z największymi miastami Dolnego Śląska.

13. Kościół św. Jana i Katarzyny w Świerzawie

Lokalnym ewenementem i sędziwym świadkiem historii tych ziem jest XIII-wieczny, romański kościół św. Jana i Katarzyny w Świerzawie. Trudno będzie Ci go przeoczyć, bo stoi tuż przy przecinającej miasteczko drodze prowadzącej ze Złotoryi do Marciszowa.

Pomimo burzliwych dziejów i upływu lat, kościół zachował się w prawie niezmienionej formie i podlegał głównie rozbudowom. Po II wojnie światowej kościół jednak przez wiele lat niszczał, nie mając dobrego gospodarza.

Do kościoła św. Marcina w Poznaniu wywieziono gotycki ołtarz pochodzący z 1498 r., a część wartościowego wyposażenia trafiła do różnych kościołów i muzeów.

W latach 70. XX wieku w kościele odkryto ścienne malowidła pochodzące z XIII wieku, które przez długie lata były przykrywane kolejnymi warstwami farby. Jedną ze ścian zajmują malowidła opowiadające o życiu Katarzyny Aleksandryjskiej i przedstawiające ukrzyżowanie Jezusa.

Po remoncie prowadzonym na przełomie XX i XXI wieku, kościół udostępniono wreszcie do zwiedzania (razem z wieżą kościelną). Obejrzeć warto też renesansowe epitafia, które znajdują się na ścianach kościoła. Trafić można tam np. na pamiątki po rodzinie von Zedlitz, którą możesz kojarzyć jeśli odwiedziłeś Góry Sowie i zwiedzałeś Zamek Grodno.

Kościół nie pełni już funkcji sakralnych. Ewangelickie nabożeństwo odbywa się tutaj tylko raz w roku, w święto Wniebowstąpienia Pańskiego i prowadzone jest przez ewangelickich duchownych z Kościoła Pokoju w położonym niedaleko Jaworze.

14. Zamek Grodziec

Na kolejnym w okolicy, powulkanicznym wzgórzu Grodziec sięgającym 389 m n.p.m., znajdziesz górujący nad okolicą zamek Grodziec. To jedna z najbardziej rozpoznawalnych atrakcji Pogórza Kaczawskiego i okolic Parku Krajobrazowego Chełmy.

Najstarsze ślady istnienia zamku sięgają już XII wieku. Grodziec był jednym z największych powierzchniowo zamków w Sudetach. W czasie wojny trzydziestoletniej zamek został spalony, ale po II wojnie światowej udało się go częściowo odbudować.

Aż do ostatnich miesięcy wojny, zamek Grodziec znajdował się w rękach Herbarta von Dirksena, nazisty i zaufanego człowieka samego Hitlera. Na zamku odnaleziono po wojnie sporo eksponatów z wrocławskich i berlińskich ośrodków.

Na odwiedzających czeka całkiem sporo do obejrzenia. Turyści mogą zwiedzić dawną kaplicę zamkową, budynki mieszkalne, a nawet wejść na wieżę, na której znajduje się taras widokowy. Warto zwiedzić dokładnie Salę Rycerską z pięknym, surowym sklepieniem i wejść na piętro zamku, aby obejrzeć dostępną tam ekspozycję.

Zamek jest żyjącą atrakcją i tym przyciąga do siebie odwiedzających. Odbywają się tutaj turnieje rycerskie i sporo imprez kulturalnych. Odwiedziliśmy go w środku tygodnia i pomimo dość nieturystycznej pory, nie byliśmy jego jedynymi gośćmi. W weekendy potrafi się na nim pojawić tłum turystów.

15. Winnica Kindler w Uniejowicach

Kończąc zwiedzanie zamku Grodziec, wręcz obowiązkiem jest zajrzenie do winnicy prowadzonej przez Kamila Kindlera w Uniejowicach. Należąca do Dolnośląskiego Szlaku Piwa i Wina Winnica Kindler to drugi z winnych zakątków w okolicach Parku Krajobrazowego Chełmy.

Winogrona potrzebne do produkcji wina Pan Kamil pozyskuje “po sąsiedzku” – z ponad dwuhektarowej plantacji, która rośnie tuż obok budynków winiarni. Owoce potrzebują przejechać tylko kilkadziesiąt metrów, żeby trafić w ręce winiarza i zamienić się w pyszne, lokalne wino.

Na gości czekają wina pochodzące z winorośli szczepów Chardonnay, Pinot Noir, Pinot Blanc, Johanniter, Solaris i Riesling. Jeśli te nazwy niewiele Ci mówią, to nie jesteś sam. Pan Kamil na szczęście zadba już o to, żeby w czasie degustacji opowiedzieć osobom zainteresowanym winem wszystko, co ważne dla jak najlepszego spędzenia tego czasu.

W ciepłe dni wino można tu degustować w drewnianej wiacie, która stoi raptem kilka metrów od pierwszych krzaków winorośli. Ma się wrażenie, że wino przechodzi tutaj płynnie z plantacji do Twojego kieliszka. Mieliśmy okazję odwiedzić Winnicę Kindler wczesną jesienią, gdy Pan Kamil przygotowywał się już do zbiorów.

Winogrona, które zobaczysz na zdjęciach, będą surowcem do rocznika 2021. Winnica Kindler to zaciszny i malowniczo położony punkt należący do Dolnośląskiego Szlaku Piwa i Wina. Zarezerwuj chociaż chwilę, żeby odwiedzić to miejsce i kupić butelkę lokalnego wina wytwarzanego rzemieślniczo przez Kamila Kindlera.

16. Złotoryja i Kopalnia Złota “Aurelia”

Zwiedzając okolice Parku Krajobrazowego Chełmy, droga zawiedzie Cię prawdopodobnie do uroczego, dolnośląskiego miasteczka – Złotoryi. Miasto zaczęło się dynamicznie rozwijać od czasu, gdy w okolicy odkryto złoża złota. Pierwsze wzmianki o wydobyciu sięgają 1180 r. Na przełomie XII i XIII wieku wydobywano tutaj od 24 do 48 kg złota rocznie. Dzisiaj wyszłaby z tego niemała fortuna.

Gdy wydobycie złota stało się w XIV wieku mniej opłacalne, Złotoryja przekształciła się w prężny ośrodek sukiennictwa i browarnictwa. Już w XVIII wieku był to jedno z najważniejszych miast zajmujących się sukiennictwem na całym Dolnym Śląsku.

W Złotoryi możesz obejrzeć ładnie utrzymane centrum z Rynkiem, a na przypieczętowanie wizyty odwiedzić Kopalnię Złota “Aurelia”. Długość podziemnej trasy, którą będziesz mógł przejść, ma niestety tylko ok. 100 metrów.

Wiele chodników kopalni pozostaje zasypanych, a to rodzi duże zainteresowanie eksploratorów i poszukiwaczy skarbów, którzy podejrzewają, że wnętrza góry mogą skrywać bogactwa. Odwiedzenie kopalni nie jest może obowiązkowym punktem zwiedzania tej okolicy, ale jeśli starczy Ci czasu, warto poświęcić na nią chwilkę.

17. Radiostacja Rüdiger 2 i Karczma Górnicza Skansen Górniczo-Hutniczy w Leszczynie

Miłośnicy nierozwiązanych tajemnic II wojny światowej powinni zainteresować się rejonem Stanisławowa, gdzie do dzisiaj oglądać można opuszczone ruiny dawnej radiostacji Rüdiger 2. Nie wiadomo dokładnie, jakie było jej przeznaczenie i za jakie zadania odpowiadała w kolejnych fazach wojny, ale obsadzona żołnierzami była jeszcze w 1945 r.

Budynki zbudowano w okolicy szczytu Rosocha, który słynie do dzisiaj z dobrych warunków dla amatorów łączności radiowej. Miłośnicy II wojny światowej próbowali rozgryźć tajemnicę Rüdiger 2, ale wszelkie ślady zatarła Armia Czerwona, która zdobyła ten obiekt pod koniec wojny i wywiozła jego wyposażenie w głąb Związku Radzieckiego.

Możemy się domyślać, że obiekt miał dla Niemców duże znaczenie. Pomimo sygnałów, że losy wojny nie odwrócą się już na ich korzyść, jeszcze w lutym 1945 r. naziści kurczowo bronili radiostacji przed ostrzałem radzieckim. Leżąca niedaleko, najnowocześniejsza w III Rzeszy kopalnia miedzi, nie była wówczas broniona prawie wcale.

Niedaleko dawnej radiostacji, w Leszczynie trafisz na Skansen Górniczo-Hutniczy, czyli tzw. Dymarki Kaczawskie. Atrakcja nawiązuje do bogatych tradycji górniczych tych terenów – górnictwa miedzi i skał. Zobaczysz tu też warsztaty rzemieślnicze i kupieckie kramy.

Nową kopalnię (nazywaną po wojnie “Lena”) oddano tutaj do użytku w 1939 r., a przez okres II wojny światowej prowadzono w niej intensywne wydobycie. Pod koniec wojny kopalnię zatopiono, ale polskiej administracji udało się naprawić szkody i ostatecznie działała ona jeszcze do 1974 r.

Na terenie skansenu możesz zobaczyć rekonstrukcję pieca hutniczego, a później ruszyć ścieżką edukacyjną “Synklina Leszczyny” po terenach dawnej kopalni “Ciche Szczęście”. Dokładniejszą historią tego miejsca opowiedzą Ci tablice informacyjne, których ustawiono tu prawie 20. Do przejścia będziesz miał ok. 3,5 km.

Na początku ścieżki edukacyjnej działa Karczma Górnicza. W sam raz, jeśli zgłodniejesz w trakcie intensywnego zwiedzania Parku Krajobrazowego Chełmy.

18. Wieża widokowa w Muchowie i Wzgórza Muchowskie

W rejonie Parku Krajobrazowego Chełmy zdarzają się nie tylko wieże widokowe, ale również te niewidokowe. Jedną z konstrukcji, która przegrała walkę z rosnącym lasem jest wieża widokowa w Muchowie, stojąca w rezerwacie przyrody Mszana i Obłoga. To, że wieża nie dostarcza rozległych widoków nie znaczy jednak, że powinieneś odpuścić sobie wycieczkę w te rejony.

Budowę wieży w 1848 r. ufundował hrabia von Carlovitz. Wtedy jeszcze większość góry była wylesiona, więc widok rozpościerał się stąd nawet na pasmo Karkonoszy. Las rósł i szybko przerósł mierzącą raptem 6 metrów konstrukcję. Podoba mi się unikalny w tych rejonach kształt wieży. Wybudowano ją z kamienia i cegły na planie kwadratu, a na szczycie zaaranżowano otwartą galerię widokową.

Dzisiaj można z niej podziwiać co najwyżej liście okolicznych drzew, ale wycieczka tutaj ma nutkę tajemnicy. Miło wędrowało się po lesie wiedząc, że prawie nikt nie jest już tą atrakcją zainteresowany. Nie minęliśmy po drodze żadnych innych wędrowców.

Rezerwat przyrody Mszana i Obłoga, który będziesz mijać w drodze na wieżę, chroni atrakcje geologiczne (liczne, bazaltowe słupy stworzone przez zastygającą lawę) i rzadkie gatunki roślin, np. czosnek niedźwiedzi. Bazaltowe skały zauważysz również tuż poniżej wieży widokowej.

19. Czartowska Skała

Niedaleko Muchowa leży kolejny w tym rejonie Dolnego Śląska nek, czyli zniszczony przez erozję, dawny komin wulkaniczny. Szczyt Czartowskiej Skały to właśnie znane Ci już z innych opisywanych atrakcji bazaltowe słupy, które utworzyła miliony lat temu zastygająca lawa.

Żółty szlak na Czartowską Skałę odbija od drogi łączącej Świerzawę z Jaworem i ma raptem 300 metrów. Gdy już wejdziesz na górę, możesz liczyć na panoramę na Pogórze Kaczawskie i Góry Kaczawskie. Sama skała kształtem przypomina trochę Organy Wielisławskie.

20. Kościół Pokoju w Jaworze

Chociaż to ostatnia pozycja na mojej liście atrakcji okolic Parku Krajobrazowego Chełmy, Kościół Pokoju w Jaworze to zdecydowanie najważniejsza atrakcja okolicy i jeden z najważniejszych zabytków Polski. Od 2001 r. zabytek znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO, razem z siostrzanym kościołem w Świdnicy.

Kościół Pokoju w Jaworze to jedna z największych budowli szachulcowych na świecie. Dodatkowo na świecie nie ma większej drewnianej budowli wykorzystywanej w celach religijnych.

Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej, lokalni ewangelicy starali się o uzyskanie zgody na budowę swojej świątyni. Koniec wojny im niestety nie pomógł, bo zapanowała zasada “cuius regio eius religio”, czyli “czyja ziemia, tego religia”. Katoliccy Habsburgowie nie byli chętni do wyrażenia zgody na budowę kościoła innowierców.

Ostatecznie w 1651 r. rozpoczęły się jednak przygotowania do budowy kościoła. Obwarowane były jednak szeregiem ograniczeń, według których kościół musiał powstać wyłącznie za pieniądze ewangelików i nie mógł znajdować się w odległości bliżej niż strzał armatni od murów miasta. Konstrukcja nie mogła być zbyt trwała, dlatego też budulcem jest głównie drewno.

Kościoły w Świdnicy, Jaworze i Głogowie (ten ostatni nie przetrwał do naszych czasów) zaczęto nazywać kościołami pokoju nawiązując do pokoju westfalskiego, który zakończył wojnę trzydziestoletnią. Nietrwały Kościół Pokoju w Jaworze miał przetrwać tylko kilkadziesiąt lat, a powoli zbliża się do swoich 400. urodzin.

Wpisanie zabytku na listę światowego dziedzictwa UNESCO spowodowało, że do Jawora zaczęło tłumnie przyjeżdżać mnóstwo polskich i zagranicznych turystów. Pomogło to w rozwoju bazy turystycznej okolicy i zaktywizowało lokalną społeczność. Od 1995 r. w kościele odbywają się Jaworskie Koncerty Pokoju – międzynarodowe festiwale muzyki kameralnej.

Jeśli dotrzesz do Kościoła Pokoju w Jaworze w niedzielę, możesz mieć okazję wzięcia udziału w ewangelickim nabożeństwie w języku polskim, niemieckim, czeskim lub holenderskim.

21. Rezerwat przyrody “Wąwóz Lipa”

Wąwóz Lipa to jedna z rzadziej odwiedzanych atrakcji Parku Krajobrazowego Chełmy. Rezerwat przyrody obejmujący wąwóz Lipa leży w okolicach Nowej Wsi Wielkiej, na południowych krańcach parku krajobrazowego i niedaleko wieży widokowej Radogost. Możesz zrobić sobie krótką wycieczkę w formie pętli, zaczynając wędrówkę w Nowej Wsi Wielkiej i idąc ścieżką oznaczoną żółtymi znakami (3 km, ok. 1 godzina).

Alternatywnie, możesz zdecydować się na dłuższy wariant niebieskim szlakiem, który wymaga przejścia fragmentu trasy ścieżkami nieoznaczonymi jako szlaki (ok. 6 km, 1:40 h). Spacerując po wąwozie trafisz na sporo skał zieleńcowych, również w formie tzw. law poduszkowych. Podobnie jak w przypadku Wąwozu Miśliborskiego, pochodzą z podmorskich wybuchów wulkanów.

22. Zalew Słup

Zalew Słup to największy zbiornik wodny w Krainie Wygasłych Wulkanów. Powstał w latach 70. jako rezerwuar wodny pitnej dla Legnicy. W związku z jego budową trzeba było zalać dwie wsie: Brachów i Żarek.

Pod wodą nadal znajduje się pałac w Brachowie, w którym feldmarszałek Blücher szykował się do bitwy nad Kaczawą w 1813 r. Zalew to dzisiaj popularne miejsce dla wędkarzy i miejsce wypoczynku mieszkańców okolicy.

Gdzie spać w Parku Krajobrazowym Chełmy? Propozycje noclegów

Baza noclegowa w rejonie Parku Krajobrazowego Chełmy jest rozproszona. Wybór najlepszego miejsca na nocleg zależy od tego, jak ułożysz swój plan zwiedzania tych okolic. Aby w spokojnym tempie zobaczyć wszystkie najważniejsze atrakcje, potrzebujesz spędzić w tej okolicy przynajmniej jedną noc. Optymalnym wyjściem byłby 3-dniowy wyjazd z 2 noclegami.

Na noc zatrzymaliśmy się w okolicach Sędziszowej, mając dzięki temu okazję do robienia sobie szybkich wypadów do różnych części Krainy Wygasłych Wulkanów. Wytypowałem niżej trzy najciekawsze moim zdaniem obiekty noclegowe w okolicy. Sprawdź, czy opis odpowiada Twoim oczekiwaniom i zarezerwuj nocleg w obiekcie, który spodoba Ci się najbardziej.

Jeśli zależy Ci na noclegu w konkretnej lokalizacji, możesz sprawdzić wszystkie dostępne w danym terminie noclegi na mapie hoteli i agroturystyk w rejonie Parku Krajobrazowego Chełmy. Wystarczy, że wpiszesz niżej planowaną datę Twojej podróży, żeby zobaczyć dostępność obiektów i ceny.

Jak dojechać do Parku Krajobrazowego Chełmy?

Najwygodniejszy dojazd do Parku Krajobrazowego Chełmy zapewnia niestety tylko samochód. W tej okolicy brakuje dobrze rozwiniętego transportu kolejowego i autobusowego. Najbliższą stację kolejową znajdziesz w Jaworze, ale z miasta jednak trudno będzie Ci się dostać transportem publicznym w głąb Parku Krajobrazowego Chełmy.

Możesz spróbować autostopu, ale trudno polegać na nim, jeśli do dyspozycji nie będziesz miał zbyt wiele czasu. Okolica to sporo dróg z małym natężeniem ruchu, na których paradoksalnie stopa powinno się łapać całkiem łatwo – panuje tu swojski klimat, z dala od dużych ośrodków miejskich.

Na stronie e-podroznik.pl możesz sprawdzić ofertę autobusów, które pozwolą dojechać w okolice niektórych atrakcji, np. z Legnicy do Złotoryi. Oferta jest jednak cząstkowa i wybór samochodu jako środka transportu będzie zdecydowanie najlepszy. Poprawa dostępności transportem publicznym to jedno z wyzwań, jakie stoi przez bogatym w atrakcje Parkiem Krajobrazowym Chełmy.

Co jeszcze powinieneś przeczytać?

• Atrakcje Dolnego Śląska – TOP 24 miejsca, które warto zobaczyć (na jeden dzień i weekend)

• Gdzie na weekend na Dolnym Śląsku? 24 wycieczki na jeden dzień, niedzielę i weekend

• Wieże widokowe Dolnego Śląska i pogranicza – 50 punktów widokowych, które warto odwiedzić

• Polska na WEEKEND – 44 najpiękniejsze i ciekawe miejsca, które warto zobaczyć

Twoja wiedza na temat atrakcji i miejsc, które warto zobaczyć w Parku Krajobrazowym Chełmy powinna być po lekturze artykułu o wiele większa. Pamiętaj, aby wyegzekwować trochę czasu na odwiedzenie dwóch winnic, wchodzących w skład Dolnośląskiego Szlaku Piwa i Wina. Atrakcje te z pewnością dodadzą smaku zwiedzaniu tych terenów. Życzę Ci udanej eksploracji terenów, za którymi stoi siegająca setek milionów lat historia. Do zobaczenia na szlaku!

Artykuł powstał we współpracy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego w ramach projektu #SzlakMaSmak promującego Dolnośląski Szlak Piwa i Wina. Jesteś przedstawicielem miasta lub regionu? Sprawdź możliwości współpracy ze mną na podstronie Współpraca.