Mccheta i monastyr Dżwari: 11 atrakcji i miejsc, które radzę zobaczyć

Gdy poznasz już najciekawsze atrakcje Tbilisi, warto wybrać się do Mcchety, czyli pierwszej stolicy Gruzji. Leży raptem 30 minut od Tbilisii ma sporo ciekawych atrakcji, m.in. katedrę Sweti Cchoweli i monastyr Dżwari (Jvari) z listy światowego dziedzictwa UNESCO.

Zwiedzanie Mcchety i jej okolic to dobry pomysł na jednodniową wycieczkę z Tbilisi. Podpowiem, jak zaplanować tę podróż oraz jakie atrakcje i miejsca warte zobaczenia ma do zaoferowania Mccheta.

Co znajdziesz w artykule?

• podstawowe informacje na temat Mcchety – położenie na mapie Gruzji, historię i powody, dla których warto tu przyjechać,
• listę najważniejszych atrakcji i miejsc, które warto zobaczyć w Mcchecie (również z listy UNESCO),
• wskazówki na temat dojazdu do Mcchety z Tbilisi,
• rekomendacje dotyczące noclegów oraz restauracji i kawiarni w Mcchecie.

Gdzie leży Mccheta? Dlaczego warto tu przyjechać?

Podróż do Mcchety to podróż do korzeni Gruzji. Niewielka Mccheta leżąca przy malowniczym, otoczonym górami ujściu rzeki Aragvi do Kury (Mtkwari) to jedno z najstarszych miast Gruzji i dawna stolica Królestwa Iberii (do V wieku n.e.). Pomimo, że Mccheta przestała być wtedy stolicą, aż do XIX wieku była miejscem koronacji i pochówków gruzińskich władców.

Początki osadnictwa na tym terenie sięgają nawet ponad 3000 lat p.n.e. Wędrując po uliczkach Mcchety miej na uwadze, jak bogatą historię niesie ze sobą ta ziemia. Ludzi ściągała w te tereny przyjazna natura – bliskość dwóch rzek i żyzna gleba, która dawała szanse na dobre życie.

Zabudowa miasta nie skupiała się tylko na dolinnej części niedaleko rzeki, po której będziesz niedługo spacerował, ale rozrastała się też po okolicznych wzgórzach. Mieszkańcy korzystali z atutów położenia miasta i zwiększali w ten sposób swoje możliwości obrony przed potencjalnymi atakami nieprzyjaciół.

Gdzie spać w Mcchecie? Polecane noclegi i hotele

Większość turystów przyjeżdżających do Mcchety z Tbilisi wpada do miasteczka tylko na kilka godzin, a wieczorem wraca do stolicy Gruzji. Jeśli Ci się nie spieszy to zostanie na noc w Mcchecie może być dobrym pomysłem. Zobaczysz, jak wraz ze zbliżaniem się nocy ulice pustoszeją i jak magicznie wygląda w takim anturażu katedra Sweti Cchoweli.

Przygotowałem dla Ciebie listę 3 propozycji hoteli i miejsc noclegowych, w których możesz się zatrzymać w czasie pobytu w Mcchecie. Sprawdź, czy odpowiadają Twoim preferencjom. Wybrałem zarówno budżetowe opcje, jak i wygodniejszy, ale nadal niedrogi apartament – w sam raz, jeśli w podróży lubisz zatrzymywać się w bardziej przestronnych wnętrzach.

Jak dojechałem do Mcchety z Tbilisi?

Mccheta leży tuż przy Tbilisi. Dystans ok. 20 kilometrów pokonasz w kilkanaście minut jazdy ze stolicy Gruzji. Mcchetę będziesz również mijał, jeśli zdecydujesz się na wycieczkę z Tbilisi do klasztoru Cminda Sameba w Stepancmindzie. Mccheta jest współcześnie stolicą regionu Mccheta – Mtianetia i siedzibą władz Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego.

Marszrutką

Najtańszą formą dojazdu z Tbilisi do Mcchety jest skorzystanie z marszrutki. Odjeżdżają one z placu Didube kilkanaście razy w ciągu dnia. Nie obawiaj się problemów ze znalezieniem marszrutki. Wystarczy, że powiesz kierowcy na placu Didube, że jedziesz do Mchcety (“ja haciu na marszrutku w Mcchetu”), a on zaprowadzi Cię do odpowiedniej marszrutki.

Z wycieczką z lokalnym przewodnikiem

Zorganizowana wycieczka z Tbilisi z lokalnym przewodnikiem to najlepsza opcja, jeśli chcesz w ciągu jednego dnia zahaczyć o jak najwięcej ciekawych atrakcji i nie masz do dyspozycji wynajętego samochodu. Przewodnik zabierze Cię nie tylko do Mcchety i Jvari, ale też do Gori i Uplisciche, do których trudno byłoby dojechać komunikacją publiczną tego samego dnia.

W cenie całodniowej wycieczki do Mcchety, monastyru Jvari, Gori i skalnego miasta Uplisciche jest transport i opieka przewodnika. Wycieczki startują ze stacji metra w Tbilisi, więc łatwo dojedziesz tam z dowolnej części miasta. Wycieczka ma ocenę 4.9/5 przy ponad 1300 recenzjach, więc spodziewałbym się wysokiej jakości.

Wynajętym samochodem albo taksówką

Na placu Didube znajdziesz też taksówki i prywatne samochody oferujące przejazdy do Mcchety. To dobra opcja, jeśli planujesz również wizytę w monastyrze Jvari (Dżwari). Możesz dogadać się z kierowcą, aby poczekał na Ciebie w Mcchecie przez 2-3 godziny. Ja sugeruję jednak powrót do Tbilisi marszrutką – nie będziesz miał wtedy z tyłu głowy presji, że “zostało Ci jeszcze X minut”.

Do Mcchety najłatwiej dojechać wypożyczonym samochodem i potem łatwo dotrzeć do położonego kawałek od miasta monastyru Jvari wpisanego na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Niżej znajdziesz najtańsze samochody dostępne w wypożyczalni, z której korzystaliśmy już m.in. w Albanii, Czarnogórze i na Krecie.

1. Monastyr Dżwari (Jvari)

Co prawda monastyr Dżwari znajduje się nieco poza Mcchetą, ale legendarny widok na miasto z tego punktu sprawia, że nie mogłem nie wymienić go wśród atrakcji Mcchety. To obowiązkowy punkt do odwiedzenia, jeśli do Mcchety będziesz jechał taksówką lub wynajętym samochodem. Marszrutki nie dojeżdżają do monastyru Jvari.

Monastyr Jvari to prawosławna świątynia z VI wieku, która powstała w miejscu, w którym w IV wieku z inicjatywy św. Nino – postaci ważnej dla chrześcijaństwa w Gruzji – stanął drewniany krzyż (zwany krzyżem św. Nino). Stąd nazwa monastyru, którą można tłumaczyć jako “monastyr krzyża”. Fragmenty przynoszącego rzekomo cuda krzyża św. Nino znajdują się współcześnie w Monastyrze Jvari.

Kompleks monastyru Dżwari to łącznie dwie budowle – Mały Kościół Dżwari z VI wieku i Wielki Kościół Dżwari z przełomu VI i VII wieku. Architektura kościołów jest na tyle unikatowa, że od nazwy tego miejsca wziął nazwę nurt architektury sakralnej, który zaczęto nazywać jvari i zaadaptowano szeroko w tej części Kaukazu.

Od 1994 r. monastyr Dżwari (Jvari) znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Z roku na rok niszczeje, atakowany przez wietrzną erozję (na terenie Jvari wieje często i intensywnie) oraz kwaśne deszcze. Pomimo tych trudności, monastyr Jvari przetrwał do dzisiaj w formie praktycznie niezmienionej od czasu budowy.

Katedrę Sweti Cchoweli i monastyr Jvari połączono tajnym tunelem, prowadzącym m.in. pod rzeką Kurą. Na wypadek zagrożenia ze strony wroga, duchowni mogli ewakuować cenne relikwie pozostając niezauważonymi dla wroga. Tunelu niestety nie można zwiedzać, ale warto mieć świadomość o jego istnieniu.

Z terenu monastyru Jvari roztacza się piękny widok na Mcchetę i “skrzyżowanie” rzek Aragwi i Mtkvari (Kura). Ubierz się ciepło, bo na górze wieje bardzo mocno – szczególnie jesienią i zimą.

2. Katedra Sweti Cchoweli

Zajmująca centralne miejsce w Mcchecie, potężna katedra Sweti Cchoweli to najważniejszy zabytek pierwszej stolicy Gruzji. Katedra powstała na początku XI wieku, zastępując stojący w tym miejscu kościół wybudowany prawdopodobnie w IV wieku. Budową kierował gruziński architekt Arsakidze.

Nazwę katedry Sweti Cchoweli tłumaczy się jako “kolumna dająca życie“. Nazwa ta ma prawdopodobnie związek z legendą dotyczącą św. Nino. Na grobie Sydonii – siostry Żyda z Mcchety, który odkupił od rzymskiego żołnierza szatę Chrystusa i sprowadził ją do Gruzji, miało wyrosnąć drzewo cedrowe.

Cudowne drzewo miało się wziąć tam dlatego, że ciało zmarłej Sydonii pochowano w świętych szatach Jezusa. Św. Nino zdecydowała, że na miejscu grobu powstanie kościół, jednak cedru nie dało się ściąć. Dopiero modlitwa i sprowadzenie anioła spowodowały, że drzewo uniosło się, a z pnia powstała dająca życiodajny sok kolumna. Stąd nazwa “kolumna dająca życie”, którą nosi katedra Sweti Cchoweli.

Otoczona wysokim murem obronnym i wieżami katedra Sweti Cchoweli, która przez to przypomina trochę obwarowany zamek, od 1994 r. znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. To druga największa świątynia Gruzji, po zbudowanym w XXI wieku soborze Trójcy Świętej w Tbilisi.

Katedra Sweti Cchoweli to tradycyjne miejsce koronacji i pochówków dawnych władców Gruzji. Najstarszym elementem wyposażenia jest pochodząca z IV wieku chrzcielnica. Zwiedzając wnętrza świątyni, zauważysz dużo zdobień i fresków, z których część jest już w złym stanie. Wiele złego spowodowała zapowiadana w 1830 r. wizyta cara Mikołaja I. W czasie przygotowań do odwiedzin cara… otynkowano bezcenne freski.

3. Klasztor Samtavro (konwent Samtavro)

Spacer pod klasztor Samtavro dopełni listę miejsc z listy światowego dziedzictwa UNESCO, którymi może się pochwalić Mccheta. Żeński kompleks klasztoru Samtavro powstał prawdopodobnie w IV wieku z inicjatywy króla Miriana III (pochowanego przy Samtavro), chociaż nie zachowały się na ten temat wiążące dowody.

W kompleksie klasztoru Samtavro znajduje się główna świątynia (cerkiew Przemienienia Pańskiego), mniejszy kościół (cerkiew św. Nino), wieża kościelna z XVI wieku oraz niewielki, przykościelny cmentarz.

Pochowano na nim ważną dla gruzińskiej historii postać Gabriela Urgebadze, który w 1965 r. podpalił transparent z Leninem podczas pochodu majowego w Tbilisi. Teren klasztoru Samtavro jest otoczony obronnym murem – jednak mniej okazałym niż ten przy Sweti Cchoweli.

Wnętrze głównego kościoła, zbudowanego prawdopodobnie w XI wieku, jest bogato zdobione freskami z XVI i XVII wieku. Mistyczny klimat daje wpadające przez okna światło, które wstęgami rozbija zadymioną przez wąskie świeczki atmosferę świątyni. Można tu wykonać piękne zdjęcia, a przede wszystkim dać się ponieść mistycznej aurze – nawet, jeśli podobnie jak ja nie jesteś osobą wierzącą.

Przyjmuje się, że kościół przy klasztorze Samtavro to jedna z najstarszych świątyń Gruzji. Po soborze Świętej Trójcy i Sweti Cchoweli, to trzeci najważniejszy obiekt sakralny w kraju. Miłośnicy architektury sakralnej, ale też osoby zainteresowane dawną historią zdecydowanie powinny tu zajrzeć.

4. Mozaika “Drzewo Życia” (“Tree of life”)

W drodze do klasztoru Samtavro, miniesz budynek ozdobiony barwną mozaiką, do którego prowadzą długie schody. To dawny budynek kina, w którym otwarte ma zostać Muzeum Archeologiczne. Miejsce przechodzi teraz remont i nie można wejść do jego środka.

Interesująca jest pokrywająca frontową elewację mozaika, która powstała w 1973 r. Nazwano ją “Drzewem Życia”, a jej elementy nawiązują do gruzińskiej historii i kultury. Bez problemu powinieneś na niej rozpoznać położoną centralnie bryłę katedry Sweti Cchoweli, która jest oczywiście znakiem rozpoznawczym Mcchety i kvevri – tradycyjne naczynie do produkcji gruzińskiego wina.

5. Most Pompejski

Most Pompejski to atrakcja z gatunku ciekawostki. Szansa na zobaczenie tej atrakcji jest niewielka, bo wszystko zależy od… poziomu wody w rzece Kura. Most Pompejski powstał w 65 r. p.n.e. z rozkazu Pompejusza, który dowodził wojskami najeżdżającymi wtedy na te tereny.

Most Pompejski chowa się przed oczami turystów, chociaż jeszcze w XIX wieku używano go na co dzień do przeprawiania się na drugą stronę rzeki. Gruzini chwalą się, że przejeżdżały nim znane i zasłużone postaci. Istnieją dowody na taką podróż m.in. Aleksandra Puszkina i Lwa Tołstoja.

Nie miałem na tyle szczęścia, żeby zobaczyć Most Pompejski, ale kto wie – może Tobie się uda. Rzuć okiem na jego zdjęcie na Google Maps, żeby wiedzieć, czego szukać potem w krajobrazie. ;) Warto, bo to jedna z atrakcji, która została ujęta we wpisie Mcchety na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

6. Uliczki Starego Miasta

Mccheta to niewielkie miasteczko, którego centrum przejdziesz w kilkanaście minut. Jeśli będziesz miał trochę wolnego czasu po zwiedzaniu zabytków z listy UNESCO, zdecyduj się na spacer ulicami oplatającymi katedrę Sweti Cchoweli. Dla pięknego widoku na monastyr Jvari zajrzyj na teren kościoła Antioch, tuż przy brzegu rzeki Kura.

To miejsce turyści odwiedzają znacznie rzadziej – na wyłączność możesz mieć więc piękne freski zdobiące wnętrze tego niewielkiego kościoła. Tutaj też zrobisz dobre zdjęcie zajmującego szczyt wzniesienia monastyru Jvari.

Możesz też powędrować deptakiem Konstantina Gamsachurdia na zachód w stronę mostu na Kurze. Po Twojej prawej stronie zobaczysz niewielki klasztor Getsimania, który ulokowano na niedużym wzniesieniu. Naprzeciwko, przy brzegu rzeki możesz zajrzeć do niewielkiego parku.

7. Twierdza Bebristsikhe

Twierdza Bebristsikhe znajduje się w północnej części Mcchety tuż przy brzegu rzeki Aragvi, nieco ponad kilometr od klasztoru Samtavro. Zbudowano ją w celach obronnych, chroniąc Mcchetę od północnej strony. Miała imitować wrogom ciągłość górskiego, niekorzystnego dla atakujących ukształtowania terenu.

Na terenie twierdzy Bebristsikhe prowadzone są prace renowacyjne – możliwe więc, że niedługo ten zabytek będzie jeszcze chętniej odwiedzany przez turystów. Przyciąga tutaj m.in. świetny widok na dolinę rzeki Aragvi i okoliczne góry.

8. Ruiny twierdzy Armazisciche

Okolice Mcchety, dawnej stolicy Gruzji, były niegdyś ważnym strategicznie terenem. Powstało to sporo ważnych budowli, z których część zachowała się do czasów współczesnych. Dojazd do tych atrakcji Ruiny twierdzy Armazisciche. Możesz dojechać tam taksówką albo wynajętym autem. Niestety, trudno będzie dojechać do większości tych miejsc komunikacją zbiorową (marszrutkami).

Ruiny zbudowanej prawdopodobnie jeszcze w IV w. p.n.e. twierdzy Armazisciche znajdziesz niedaleko styku rzek Kura i Aragvi. Budowla obróciła się w pył w VIII wieku, gdy zniszczył ją arabski najeźdźca. Twierdza wzięła nazwę od Armaziego – pogańskiego boga-wojownika.

Współcześnie zwiedzanie ruiny Armazisciche to spacer po stanowisku archeologicznym, po którym poprowadzono ścieżkę łączącą najważniejsze pozostałości twierdzy. Zajrzyj tutaj, jeśli po zwiedzaniu Mcchety zostanie Ci jeszcze trochę czasu i nie będziesz chciał od razu wracać do Tbilisi. Malownicze położenie na wzgórzu Bagineti zapewnia dobre widoki na okolicę.

9. Klasztor Shiomgvime

Klasztor Shiomgvime leży nieco ponad 10 kilometrów na zachód od centrum Mcchety. To jedna z chętniej odwiedzanych atrakcji w okolicach miasta, więc możesz spodziewać się tam grup turystów. Taksówkarze z Tbilisi często proponują wydłużenie przejazdu do Mcchety właśnie o klasztor Shiomgvime. Główną atrakcją miejsca są przepiękne, barwne freski zdobiące klasztorną cerkiew.

Zgodnie z historycznymi przekazami, kościół miał zostać założony przez mnicha Shio należącego do Trzynastu Syryjskich Braci – grupy duchownych, którzy przybyli do Gruzji w VI wieku, aby krzewić na tych ziemiach chrześcijaństwo. Jeden z mnichów był Dawid z Garedży, który założył kompleks skalnych monastyrów Davit Garedża.

Klasztor zaczął rozbudowywać się po śmierci Shio, pod koniec VI wieku. Na terenie kompleksu można jeszcze znaleźć niewielkie jaskinie, dawniej zamieszkiwane przez opiekujących się klasztorem mnichów. W jednej z jaskiń pochowano właśnie mnicha Shio. W latach świetności kompleks zamieszkiwało 2000 mnichów. Zachowała się duża część zabudowań Shiomgvime, co da Ci wizję tego, jak dawniej wyglądało to miejsce.

10. Klasztor Zedazeni

Jadąc z Tbilisi na północ, jeszcze przed rozwidleniem dróg w kierunku Gori i Stepancmindy, możesz skoczyć “w bok” i zajechać do mieszczącego się na wzgórzu klasztoru Zedazeni – jednego z nastarszych tego typu obiektów w Gruzji.

Najstarsza część klasztoru Zedazeni (kosciół św. Jana Chrzciciela) pochodzi z VIII wieku. Kompleks był na przestrzeni dziejów wielokrotnie dewastowany i odbudowywany. Współcześnie lasy otaczające Zedazeni tworzą rezerwat przyrody, a sam klasztor jest pod ochroną konserwatorską.

Wielkim atutem klasztoru Zedazeni są olśniewające widoki na Mcchetę i Tbilisi. Wizyta tutaj nie powinna być czasochłonna, więc w miarę możliwości zajrzyj tutaj zbaczając z drogi, np. w czasie podróży w kierunku klasztoru Cminda Sameba lub do Gori.

11. Klasztor i zamek Armazi

Kierując się na zachód i na południe od centrum Mcchety, ponad południowym brzegiem Kury znajdziesz dwie atrakcje leżące nad brzegiem górskiego potoku Armaziskhevi – klasztor Armazi oraz nieduże pozostałości zamku Armazi.

Aby tu dotrzeć, poproś taksówkarza o zatrzymanie się w okolicy restauracji Armazis Tskaro. Stamtąd będziesz mógł wyruszyć górską ścieżką liczącą sobie ponad 2 kilometry do zamku Armazi. Możesz wcześniej zakończyć spacer, dochodząc tylko do klasztoru Armazi (niecały kilometr).

Nieco powyżej klasztoru Armazi, możesz zobaczyć jeszcze niewielki wodospad na potoku Armaziskhevi. Wycieczka od drogi do zamku i z powrotem to przyjemny, krótki treking – w sam raz na przygodę w naturze po wcześniej zjedzonym w Mcchecie obiedzie.

Gdzie zjeść w Mcchecie? Polecane restauracje i kawiarnie

Regularny napływ turystów do Mcchety sprawił, że rozwinęło się tutaj zaplecze gastronomiczne. Patrząc wcześniej na dobre opinie o restauracjach, postanowiłem nie spieszyć się z powrotem do Tbilisi i zajrzeć do jednego z polecanych lokali.

Rekomendowane restauracje w Mcchecie:

• The Chamber of Wine – restauracja tuż przy przystankach marszrutek do Tbilisi. Piękne wnętrze, wyszukana kuchnia i ogromny wybór gruzińskich win. Na najwyższym piętrze weranda z ładnym widokiem na okolicę.

• Check-In Garden – miejsce, które odwiedziliśmy w czasie zwiedzania Mcchety. Świetne jedzenie, bardzo ładny wystrój z częścią na dworze, tuż przy brzegu rzeki Kura. Sprawna realizacja zamówienia (chociaż pomogło pewnie to, że restauracja przed południem była dość pusta).

• Marani Hall – restauracja znajdująca się niedaleko klasztoru Samtavro. Przepiękny ogród, który jest często miejscem sesji zdjęciowych. Goście raportują, że czasami zdarzają się przypadki przeciętnej obsługi przez kelnerów. Dość wysokie ceny.

• Cafe Tatin – przepięknie, z gustem urządzona kawiarnia z francuskim klimatem w centrum Mcchety. Dostępne również menu z jedzeniem, więc to dobra opcja na odpoczynek po zwiedzaniu i wrzucenie czegoś lekkiego na ząb.

W sezonie restauracje mogą być zatłoczone. Jeśli jesteś elastyczny w godzinach przyjazdu od Mcchety, odwiedź miasteczko rano, a później doładuj energię w restauracjach. Powinieneś dzięki temu zdążyć przed popołudniową turystyczną nawałą.

Jednodniowe wycieczki z Tbilisi – gdzie jeszcze pojechać?

Wyjazd do Mcchety i monastyru Jvari to świetny pomysł na jednodniową wycieczkę z Tbilisi. Wyjeżdżając z Tbilisi rano, powinieneś zdążyć wrócić do miasta późnym popołudniem, zwiedzając wcześniej wszystkie najważniejsze atrakcje Mcchety.

Jeśli myślisz o innych możliwościach jednodniowych wycieczek z Tbilisi, przygotowałem dla Ciebie zestawienie aż 13 ciekawych kierunków na takie wypady. Znajdziesz tam zarówno pomysły na krótkie wycieczki “na pół dnia”, jak i nieco bardziej czasochłonne wyjazdy.

Polecam Ci zainteresowanie się kierunkami, które zrobiły na mnie duże wrażenie:

• klasztor Cminda Sameba – jeden z najbardziej znanych widoków z Gruzji, z niewielkim klasztorem na szczycie góry i okazałym Kazbekiem w tle,

• Dawit Garedża – kompleks monastyrów wykutych w skałach na granicy między Gruzją, a Azerbejdżanem (co jest przedmiotem sporu między krajami). Droga do Dawit Garedża wiedzie przez piękne, półpustynne tereny z samotną miejscowością Udabno,

• atrakcje Gori i Muzeum Stalina – chociaż miasto Gori kojarzy się prawie wyłącznie z Muzeum Stalina, ma do zaoferowania więcej atrakcji – w tym przepiękne widoki na okolice z dużej twierdzy Goris Ciche,

• Borjomi – popularne gruzińskie uzdrowisko znane ze swojej leczniczej wody Borjomi, którą można kupić w wielu krajach świata. Uroczo położone w Wąwozie Bordżomskim miasteczko ze słynnym Parkiem Centralnym,

• Signagi i klasztor Bodbe – wyjazd do malowniczo położonego miasteczka w winiarskim regionie Kachetii, z zachowanymi okazałymi murami obronnymi i położonym niedaleko klasztorem Bodbe.

Co jeszcze powinieneś przeczytać?

• Zwiedzamy Tbilisi – co warto zobaczyć w stolicy Gruzji?

• Gruzja na własną rękę. Jak zorganizować podróż na Kaukaz?

• Jak tanio podróżować po Gruzji? Transport wewnątrz kraju

• Jak dojechać z lotniska w Kutaisi do centrum i do Tbilisi?

• Atrakcje Gruzji – 16 miejsc, które warto zobaczyć i zwiedzić

Poznałeś właśnie wszystkie potrzebne informacje, żeby zaplanować niezapomniany wypad do Mcchety i malowniczo położonego monastyru Jvari. W jeden dzień będziesz miał okazję zobaczyć aż dwa obiekty z listy światowego dziedzictwa UNESCO – a to nie lada rarytas! Życzę Ci udanego zwiedzania Mcchety i poznawania jej najciekawszych atracji. Udanej podróży!